“Ay Yola” бөлөх “Хумай” диэн ырыата аан дойдуга аатырда. Үгүс киһи башкирдар “Урал Батыр” диэн эпостаахтарын биллэ, ону ааһан өссө персонажтарын кытары билистэ – куба-кыыс Хумай халлаан көтөрдөрүн баһылыга Самрау диэн аҕалаах уонна Күн ийэлээх эбит. Бу ырыа түүр омуктар култуураларыгар болҕомтону күүһүртэ, ыччат бэйэтин төрдүн-төбөтүн, төрүт үгэһин, тылын-өһүн үөрэтэригэр күөртүүр күүс буолла. Биһиги да Далее…

Сахаларга дьып-дьап диэн тыл баар. Ис хоһоонун тылдьыкка “түргэнник, уурбут-туппут курдук, барытын кичэллик, орун-оннугар” диэн быһаарбыттар. Нууччалыы “быстро, аккуратно, так, чтобы все было на своем месте” диэн тылбаастаабыттар. Дьиҥэр, киһи хамсаныытыгар сыһыаннаах. Ол эрээри мин “Иннокентий Тарбахов. Путь шефа” кинигэтин бу тыл оруобуна быһаарар эбит дии санаатым: билиҥҥи түргэн тэтимнээх кэмҥэ биир тыынынан элэҥнэччи ааҕыллар Далее…

Мин иннибэр 5 сыллааҕыта Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаан тахсыбыт “Нэһилиэк киэн туттар дьоно» кинигэ сытар. Бу кинигэни Томпо улууһун Мэҥэ Алдан нэһилиэгин Е.П. Неймохов аатынан Кыраайы уонна литэрэтиирэни үөрэтэр түмэлин үлэһиттэрэ З.Д. Томтосова, А.П. Ефремова, М.Г. Комиссарова хомуйан оҥорбуттар. Туох да дьоһуннаах үлэ: элбэх хаартыскалаах халыҥ кинигэ. Түмэл үлэһиттэрэ нэһилиэктэрин үтүө дьонун үйэтиппиттэр. Онуоха Далее…

Кыайыы 80 сылын хас нэһилиэк, улуус, куорат ахсын бэрт тэрээһиннээхтик, өрө көтөҕүллүүлээхтик, үрдүк таһымнаахтык бэлиэтээтибит. Кэлин бу өрөгөйдөөх бырааһынньыгы хаартыскалар уонна видеокиинэлэр кэрэһилиэхтэрэ, ыччат дьоҥҥо кэпсиэхтэрэ. Ыам ыйын 9 күнүгэр Дьокуускай куорат Кыайыы болуоссатыгар сылдьыбыт бэтэрээннэри, Өлбөт үйэлээх полк халҕаһалыы хаамыытыгар кыттыбыт дьону Михаил Эверстов-Соргу түһэриилэригэр сэҥээрэ көрүҥ.

1941 с. Дьокуускай куорат военкоматыгар өстөөҕү сонно үлтү охсор санаалаах дохсун комсомолецтар көтөн түһэн, сэриигэ ыытарга бэбиэскэ көрдүүллэр. Оччолорго саханы маассабайдык саллаакка ыытыы өссө буола илигэ.  Олор истэригэр мин аҕам Иван Николаевич Никонов баара. Кини Чурапчытааҕы педучилищены бүтэрэн, Кэбээйигэ учууталынан ананан баран иһэрэ.  Балаҕан ыйын 1 күнүгэр учуобунньук-тэтэрээт кыбыныылаах, уруучука-харандаас тутуурдаах кылаас аанын үөрэ-долгуйа аһыан оннугар, бэйэтэ тылланан, Далее…

Ыам ыйын 7 күнүгэр Бүлүү улууһун Илбэҥэтигэр нэһилиэк историятын үйэтитиигэ, үөрэхтээһиҥҥэ сүдү кылаатын киллэрбит энтузиаст учуутал, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, “Хорсунун иһин” мэтээллээх, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Саха АССР үтүөлээх учуутала, физкультура уонна спорт туйгуна Егор Сидорович Алексеев аатын оскуолабыт саха тылын уонна литературатын кэбиниэтигэр иҥэрэр үөрүүлээх тэрээһин буолан ааста. Егор Сидорович көхтөөх уопсастыбанньык уонна Далее…

Улуу Кыайыы 80 сылынан барыгытын эҕэрдэлээн туран, бүгүн эһиэхэ Таатта улууһун Харбалааҕар олорор тыыл уонна үлэ бэтэрээннэрин, сэрии сылларын оҕолорун туһунан кэпсиэм. Улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээн Таатта улууһун Ытык кырдьаҕаһа, Орто Амма нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, тыыл, үлэ бэтэрээнэ Мотрена Даниловна Егорова быйыл Улуу Кыайыы 80 өрөгөйдөөх сылыгар 90 ытык сааһын тохсунньу 29 күнүгэр туолбута. Далее…

Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Сэбиэскэй Сойуус фашистскай Германияны кыайбыта 80 сылын бэлиэтээри сылдьабыт. Онон Улуу Кыайыыны уһансыбыт аҕаларбыт, эһэлэрбит тустарынан ахтан-санаан ааһарбыт ытык иэспит буолар. Бу сэриигэ Сэбиэскэй Сойуус кыайбытын түмүгэр биһиги эйэлээх олоххо олорон кэллибит. Ону билигин араастаан сыаналааччылар кытта бааллар, сорох аныгы ыччат бу сэрии туһунан соччо билбэт да, сэҥээрбэт даҕаны. Ол иһин Далее…

Сыанаҕа Малевич “Черный квадрат” хартыыната ыйаммыта – аан дойду сонунун сэһэргиир тэлэбиисэр хара ньуурун курдук: холбонон, билиҥҥи олохпутун көрдөрдө. Эмиэ да араамалаах сиэркилэ курдук: утары олорон, бэйэбитин көрүннүбүт – билиҥҥи уопсастыбабыт хайдаҕын… Дьэ, ол тэлэбиисэр дуу, сиэркилэ дуу, биитэр кистэлэҥнээх хара кыбадараат дуу тугу биһиэхэ кэпсээтэ?    Оҥоһуу өй нано-сөкүүндэнэн быһаара охсорун тэҥэ, барыта түргэтээн хаалбыт Далее…

Үҥкүү диэн үҥүү: хамсаныыларынан сүгүрүйүү – халлаан куйаарыгар, күҥҥэ-ыйга, бачымах курдук сулустарга, тулалыыр эйгэҕэ, аан ийэ дойдуга, аар айылҕаҕа, айбыттарга уонна айыыларга, орто туруу бараан дойду олохтоохторугар… Үҥкүү диэн дьүһүйүү: барытын тыыннааҕымсытан көрдөрүү –  үрүҥ-хара күүстэр киирсиилэрин, от-мас сипсиэрин, түүл дуу, илэ дуу алтыһыытын,  олох бүппэт сүпсүлгэнин, күн-дьыл эргиирин. Үҥкүү диэн уобарастар: ураты суолталаах бэлиэлэр Далее…