Сахалыы сэһэргиибит 3 недели назад 3673

Бу ээ – норуот билиниитэ диэн

“Уот Дьулустаан” көстөн бүттэ. Саха сирэ киэһэ аайы ити сэрийээлинэн олордо диэтэхпинэ, бука, сыыспатым буолуо. Ол курдук дьон болҕомтотун тарта. Истэр тухары ити сэрийээл тула кэпсэтии, оонньуур артыыстарын ырытыы, ол быыһыгар мөккүөр да күөдьүйэн ылар.

Ылдьаананы Дьулустаан Семеновка эргэ биэрэ оҕустубут. Ол «Мин аатым Таптал» киинэҕэ уһуллубут хаартыскаларын көрөн. Саатар, араспаанньалара биир буолан, итэҕэйбиттэр да бааллара.

Сэрийээл тыла-өһө, аныгылыы эттэххэ, мем буолла: «Хайдах эрэ быырпах иһиэхпин баҕардым”, “Акаары диэтэххэ уонна өһүргэниэ”, “Ыстапаан даа?!”о.д.а.

Болҕомто киинигэр сылдьар түгэннэрин урбаанньыттар да мүччү туппатылар, миэбэл, быырпах, симэх-киэргэл, таҥас-сап, сүүйүүлээх оонньуу, о.д.а. рекламатыгар ыҥыран уһуллулар.

1986 сыллаахха «Спрут» диэн Италия сэрийээлэ көстүбүтэ. Ол кэмҥэ Сэбиэскэй Сойуус дьоно ол сэрийээлинэн олорбута, бэл, “киэһэ көстөр кэмигэр буруйу оҥоруу аччаата” диэн суруйбуттара. Ол кырдьык буолуон сөп. Комиссар Каттанины оонньообут артыыс Микеле Плачидо олох норуодунай артыыс буолбута, оннук популярнай этэ. Бэл, дойдуга ыһыллыы кэмигэр Душанбеҕа этэ дуу, өрө турааччылар кинини көрөн: “Комиссар Каттани!» – диэн үөрэ түспүттэр, массыыналарын мэһэйдээбэккэ ыыппыттар. Комиссар Каттани мафияны, коррупцияны утары охсуһар чиэһинэй киһи буоллаҕа дии.

Биһиги да онтон соччо хаалсыбат, дьон болҕомтотун тардар сэрийээли устар кыахтанныбыт диэн үөрэбин. Саха тэлэбиидэнньэтин сайдыыта баһырхай. Сэрийээл сулууспата ааспыт сылга “ТЭФИ-Регион” бириэмийэни ылбыта.

Бу сэрийээлгэ оонньообут дьоруойдар ахсыыларынан хоһоон бөҕө айылынна. Оннооҕор “Үтүө күнүнэн!” диэн эҕэрдэлиир хартыыҥкаҕа Ылдьаана мичээрдии олорорун оҥорон ыыттылар. «Ылдьаанабыт бүгүн настарыанньата этэҥҥэ» диэн суруктаах. Бу ээ – норуот билиниитэ диэн.

Мин ортолуу көрөн иһэн, Петербурга барар буоллум. “Сэрийээлбин көрбөт буоллум”, – диэн хомойбуппар, кыра уолум төлөпүөммэр “Саха” НКИХ сыһыарыытын туруоран биэрбитэ. Ол иһин ханна да сырыттарбын, күнүс үс чааска сэрийээлбин көрбүтүнэн барабын. Бэрт да бэрт!

Артыыстарбыт барахсаттар бэркэ оонньоотулар. Олох бары уобарастарын дириҥник хорутан арыйдылар. Кырачаан уол Ньукуу-Айтал Софронов наһаа үчүгэй, этэҥҥэ буоллаҕына, үчүгэй ыччат тахсыа диэн киһи эрэнэр.

Суруйааччы Валентина Гаврильева айар үлэтигэр интэриэс күүһүрдэ. «Билиҥҥи олохпутугар кинигэни аахпат буоллулар, төрөөбүт тыл сүтэн эрэр” диэн кэпсэтии кэмигэр тэлэбиидэнньэ үлэһиттэрэ туох да улахан үлэни оҥороллор. Маладьыастар!

Мөккүөр үксүн “наһаа хаһыытаһан-бардьыгынаһан кэпсэтэллэр”, “нууччалыы тылы тутталлар”, “күрүө-хаһаа суох”, “ынах, хотон көстүбэт”, “тойоннуун-хамначчыттыын үлэлээбэккэ таах хаама сылдьаллар”, “дьахтар оччотооҕуга эрин утары көрбөт этэ”, “кинээспит да ойоҕуттан куттанар курдук”, “таҥастара аныгылыы” диэн.

Режиссёр хайыай? Тугу булбутунан устар буоллаҕа. Хата, итиччэ сөрөөн, суохтан баары оҥорон, киһи сэҥээрэ көрөр киинэтин уһулбута да улуу дьыала. Бириэмэ да ыгым буолуохтаах. Биир сайын иһигэр 20 сиэрийэ.

Кырыктаах хотуттар тоҕо суох буолуохтарай? Бааллар этэ, биирдиилээн да буоллар. Холобура, «Сааскы кэмҥэ» Сыҕаайап кинээс ойоҕо Балааҕыйа киҥнээҕинэн аатырар. “Тоҥнум”, “бустум” диэн, оронтон ороҥҥо көһөртөрөр буолбаат? Сөбүлээбэтэҕинэ: “Куба этинэ аҕалыҥ!” – диэн көрдүүрэ дии, хоноһолуу сытан. Ону хантан булуохтарай?! Онуоха холоотоххо, Ылдьаана кэм бэтэрээ.

Ыалдьарыттан, көмүһүн сүтэрбититтэн, эрэ буолуохсут күүлэйдиириттэн тымтара кэмнээх буолуо дуо?! Кинээс да араастаах. Аҥар Харах ойоҕуттан тутулуктаах, бары баайа Ылдьаана киэнэ. Онон баһыйтарар курдук туттара сөп, ол эрээри тойонун хаанын син киллэрэн, ойоҕун кырбыыр дии. Арай кинээс быһыытынан үлэтэ көстүбэтэ, наар көннөрү дьаарбайа сылдьар курдук. Хамначчыттара эмиэ. Үлэ-дьарык баара тылга эрэ этиллэн ааһар, хас көстүү барыта – дьон бэйэ-бэйэтигэр сыһыана эрэ. Ол эрээри онтон мэһэйдэппэккэ сэҥээрэн көрдүм.

Драмаҕа кэмиэдьийэ киирбит. Саатар, хотуммут наһаа эдэр дии. “Хантан итинник кырыктаммытай?” – диэхпэр дылы. Эмиэ да итинник күлүүлээҕи киллэрэн аралдьыталлара сөп дуу…

Сүөкүлэ эбээ наһаа үчүгэй. Майя Слепцова талааннаах артыыска. Кинини көрөн, бэйэм эбээ быһыытынан мөлтөхпүн билинним. Ону ааспыкка суруйбутум.

Өйө хамсаабыт кыыс уобараһын арыйар эрэйдээх буолуо дии саныыбын. Эдэр артыыска Айталина Цыпандина-Винокурова ону кыайа тутта.

Сандаара Федотова үчүгэйдик оонньоото. Хобороос, төһө да хамначчыт буоллар, дьоһуннук туттар. Ити кирбии сүрдээх чараас ээ. Артыыс эрэ сатаабат. Хайа эрэ өттүгэр охтуон сөбө. Эбэтэр наһаа хаптаҥнаан, биитэр аһара “стерва” буолан. Сандаара трактовкатын киһи ылынар.

Сэрийээлгэ туруорааччы худуоһунньук уонна гример диэн көрүллэр дуо? Холобура,тыйаатырга условность диэн баар. Таҥастарыгар эҥин, киинэҕэ курдук, болҕомто соччо ууруллубат. Оттон киинэ аата киинэ, барыта чахчы-бааччы буолуохтаах. Биһиги дьоммут таҥастара саҥатыга, ырааһа харахха быраҕыллар. Хара үлэни үлэлиир хамначчыт таҥаһа ол тэҥэ кирдээх буолуохтааҕа буолуо. Ырыачай былаачыйата, мин көрүүбэр, олох уларыйбата. Иирээки киэнэ илдьирийиэн да сөбө.

Петербурга Вера Окорокова диэн саха кыыһа баар. Кини “Ленфильмнары” кытта үлэлэһэр. Аатырбыт «Брестская крепость», «Тихий Дон», о.д.а. киинэлэргэ кириэппэс урусхалламмытын, дьиэ интерьерин эҥин, декорациятын оҥорон биэрбитэ. Бэйэтэ штукатур-маляр идэлээх, саха буолан уруһуйдуур дьоҕурдаах, илиитигэр үчүгэй уус. Ол иһин наар ыҥыраллар. Урут дьүөгэтинээн, Таатта Чычымаҕын кыыһа Фаинаны кытта үлэлииллэрэ. Ону баара «Тихий Дон» киинэҕэ үлэлэһэ сылдьан, массыына саахалыгар түбэһэн, Фаина суорума суолламмыта.

Ити курдук киинэлэр декорацияҕа, таҥаска-сапка улахан болҕомтолорун уураллар. Ааспыт суруйуубар саамай сөбүлүүр артыыспын Анатолий Николаевы дьүһүнүн сүөргүлээбитим. Балыксыт оҕонньорго барсыбат мааны диэн. Анатолий Павлович барахсан хайа да оруолга киһи болҕомтотун тардар гына оонньуур. Гример мааны киһиттэн мараны начаас оҥоруо эбитэ буолуо…

Сэрийээлгэ дьон бэйэтин олоҕор майгынныыр түгэннэри булан долгуйбуттар. Холобура, маннык сэҥээрии кэлбит: «Биир бэйэм тулаайах аҥаардаах олохпор тэҥнии санаан, туох эрэ үчүгэйи ити оҕо курдук көрдүү сылдьыбыт кэмнэргэ баар буолан ылбыт курдукпун…»

Бу сэрийээли көрөн баран, дьон салгыытын бэйэлэрэ саныылларынан айбыттар, суруйбуттар. Ол курдук сүрэхтэринэн ылыммыттар. Аны Сандаара Федотова саха симэҕин рекламатыгар түспүтүн «Ылдьаана көмүһүн Хобороос кэппит» диэн ыыттылар.

Хайа да киинэ, сэрийээл кэнниттэн итинник норуокка тарҕаммытын өйдөөбөппүн. Ол аата сэрийээли устааччылар соруктарын толорбуттар.

Мария Неймохова

01.03.2025 с.