6 дней назад 895
“Үрдүккэ дабайыы” олимпиада Тандаттан саҕаламмыта
Идэҕэ туһаайар киин 2012 сылтан үлэлиир. Бу киин оскуола оҕолорун кытары идэҕэ туһаайар үлэни уонна олимпиадалары ыытар, абитуриеннар киин куорат уонна Саха Сирин үрдүк үөрэхтэрин кыһаларыгар киирэллэригэр көмөлөһөр.
2013 сыл от ыйыгар абитуриеннары кытта үлэлии олордохпутуна, Тандаттан төрүттээх «Капитал» СК ХЭТ генеральнай дириэктэрэ Евгений Дмитриевич Кривошапкин кэлэн, биһиги тус сыаллаах үөрэх миэстэтин (целевой) боппуруоһугар үлэбитин интэриэһиргээбитэ. “Танда оскуолатыгар олимпиада ыытан, ол түмүгүнэн тус сыаллаах миэстэҕэ киин үрдүк үөрэххэ ылбыт киһи” диэн сүбэлэспиппит.
Күһүн улуус баһылыга А.В. Федотов бырайыакпытын интэриэһиргээн кэпсэтэ сылдьыбыта уонна Уус Алдан улууһугар бу хайысхаҕа үлэлэһэргэ ыҥырбыта.
Бу хамсааһыммытын олоххо киллэрээри, киин үрдүк үөрэх кыһаларын тутар хамыыһыйаларын эппиэттээх сэкиритээрдэрин уонна ректордардарын кытта кэпсэтэн, кинилэр өйөбүллэрин ылбыппыт. Олимпиадабытыгар бастаан Танда оскуолатын бүтэрээччилэр эрэ кыттыбыттара.
Олимпиадаҕа дьүүллүүр сүбэ быһыытынан кыттыбыт Мүрүтээҕи “Уолан” гимназия физикаҕа учуутала И.И. Кривошапкиҥҥа, Дьокуускай 35-с оскуолатын химияҕа учуутала И.И. Кривошапкинаҕа, Бээрийэ оскуолатын черчениеҕа учуутала Е.И.Кривошапкиҥҥа түгэнинэн туһанан махтанабыт.
Биир нэһилиэктэн дойду бастыҥ киин үөрэҕин кыһатыгар быһа киириини тэрийбиппит. Маннык үлэ Арассыыйа таһымыгар ханна да баарын истэ иликпин. Олимпиадабыт бастаан биир эрэ нэһилиэги, онтон улууһу, өрөспүүбүлүкэни хабан, «Үрдүккэ дабайыы» диэн ааттанан, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар үстэ ыытыллыбыта.
Хамсык ыарыы туруоҕуттан олимпиада ыытылла илик. Уопсайынан, хамсык ыарыы кэнниттэн дойду үрдүнэн олимпиадалар үгүстэрэ кэтэхтэн (дистанционнайдык) ыытыллар буоллулар.
Уус Алдан улууһун дьаһалтата туруорсуутунан, олимпиадабыт 2025 с. муус устар 8 күнүгэр Бороҕоҥҥо VI төгүлүн ыытыллар буолла.
Биллэн турар, биир нэһилиэк, биир улуус таһымыгар олимпиадаҕа кыттыан баҕарар уонна физиканы, математиканы дириҥник билэр оҕо аҕыйах. Ол иһин олимпиадаҕа үчүгэйдик үөрэнэр оҕолору кытта орто, ортону аннынан таһымнаах оҕолору кытыннаран, кинилэргэ “ЕГЭ-ҕэ диэри анаан күүскэ бэлэмнэннэххитинэ, баалгыт кыра да буоллаҕына, тус сыаллаах миэстэҕэ үрдүк үөрэххэ киириэххитин сөп эбит” диэн өйдөбүлү үөскэтэбит. Түмүгэр оҕолор: “Кыһаннахпытына, биһиги даҕаны үрдүк үөрэххэ киириэхпитин сөп эбит”, – диэн, ЕГЭ баалын тупсарарга үлэлэһэллэр. Олимпиадаҕа кыттыбыт оҕолор самооценкалара үрдүүр, ЕГЭ экзаменнарыгар кыһаллан бэлэмнэнэллэр. Улахан баалы ылбыттар үгүстэрэ ХИФУ-гар киирэллэр.
Тандаҕа ыытыллар олимпиадаҕа сакаасчытынан Уус Алдан улууһун дьаһалтата буолар этэ. Улуус инникитин ханнык хайысхаҕа, төһө каадырга наадыйыытын уонна оскуоланы бүтэрээччилэр ханнык идэҕэ туттарсыахтарын баҕаралларын быһаарыыга үөрэх салалтата үлэлэһэ сатыыра. Бу олус уустук үлэ, аны федеральнай сокуоннарынан сакаасчыт улахан эппиэтинэһи сүгэр буолла, ол иһин билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн сакаасчыт аччаата. Биһигини кытта бу боппуруоска улуус үөрэҕин салалтатын өттүттэн А.И.Ушницкая, А.М.Неустроев, П.П. Готовцев үтүө суобастаахтык үлэлэспиттэрин ахтан ааһар тоҕоостоох. Петр Петрович Тандаҕа олимпиадабытын ыытыһарын таһынан, сайын үөрэххэ киирии кэмигэр биһиги кииммитин кытары бииргэ үлэлэһэр этэ. Түгэнинэн туһанан, олимпиаданы ыытыыга Танда орто оскуолатын дириэктэрэ Н.М.Егорова салалтатынан оскуола кэлэктиибэ сыралаах үлэтин иһин уонна куруук күүс-көмө буолар Е.Д. Кривошапкиҥҥа махталбытын тиэрдэбит.
Биһиги кииммит Арассыыйа ханнык баҕарар бастыҥ үрдүк үөрэҕин кыһаларын кытта үлэлэһэр. Биһигинэн үөрэххэ киирэн киин куораттарга үөрэнэ сылдьар устудьуоннарбыт хайдах үөрэнэ сылдьалларын төһө кыалларынан билэ сатыыбыт, киин ВУЗтары кэрийэбит.
Биһигинэн араас таһымнаах оҕолор үөрэххэ киирэллэр. Ол курдук, Өрөспүүбүлүкэтээҕи лицейи, гимназияны бүтэрбит үрдүк бааллаахтар, ону тэҥэ кытыы оскуолаттан орто уонна кыра бааллаахтар. Сүрүн туттарсааччы – ортолор, онтон арыый кыра бааллаахтар, үөрэхтэригэр арыый мөлтөхтөр кытта бааллар. Ол гынан баран, биһигинэн киирбиттэр үгүстэрэ үөрэхтэриттэн уһуллубаттар, үөрэхтэрин бүтэрэллэр. Ол төрүөтэ – үөрэнэргэ баҕаны үөскэтии, баҕалаах оҕолору кытта үлэлэһии түмүгэ уонна психологтарбыт, оҕо атын эйгэҕэ тиийдэҕинэ, кини онно сөп түбэһэр дьоҕурун үөрэтэн, төрөппүттэргэ сүбэ биэриилэрэ буолар дии саныыбыт.
Бастакы олимпиадабыт түмүгүнэн үөрэххэ Тандаттан Миша Охлопков уонна Манчаары Корякин киирбиттэрэ. Манчаары олимпиада түмүгүнэн көрдөрүүтэ намыһах этэ, ол эрээри үөрэххэ киириэн наһаа баҕарара. Ол иһин Сибиир федеральнай университетын үөрэххэ туттарсыы хамыыһыйатын сэкирэтээрин солбуйааччы А.Н. Ботвич сүбэтинэн, саамай кыра куонкурустаах идэҕэ киллэрбиппит.
Манчаары КОРЯКИН:
–Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, ыраах соҕуруу куоракка үөрэнэ эрэ барыам диэн санаа да суоҕа. XI кылааска үөрэнэ сырыттахпына, саас Иван Гаврильевич уонна Евгений Дмитриевич олимпиада ыыппыттара. Онно Красноярскайга оҕолор хайдах үөрэнэллэрин, саха устудьуоннарын ассоциацияларын туһунан кэпсээбиттэрэ, ыытыллыбыт тэрээһиннэртэн хаартыскалары көрдөрбүттэрэ. Ону көрөн ымсыырбытым уонна олимпиадаҕа кыттарга санаммытым. Сибиир федеральнай университетыгар киирбитим, металлург идэтигэр. Үөрэхпин бүтэрэммин, этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьабын. Е.Д. Кривошапкин уонна И.Г. Неустроев улахан махталбын тиэрдэбин.
Бастакы олимпиадниктарбыт 100% үөрэхтэрин бүтэрдилэр. Билигин Саха Сиригэр идэлэринэн үлэлии сылдьаллар.
Миша ОХЛОПКОВ:
-Мин эмиэ идэҕэ туһаайар киин олимпиадатыгар кыттан, II миэстэни ылбытым уонна Сибиир федеральнай университетыгар тутааччы идэтигэр үөрэххэ киирбитим. Үөрэхпин саҕалыырбар бөлөхпөр соҕотох саха этим. Бастаан үөрэнэрбэр ыарахан этэ: нууччалыы да сатаан саҥарбат этим, сорох предмети өйдөөбөт этим. Красноярскай дьоно эйэҕэстэр, преподавателлэрэ атын омук диэн туораппатар, куһаҕаннык сыһыаннаспаттар. Кэлин бөлөҕүм аҥаара табаарыстарым буолбуттара, бэйэ-бэйэбитин өйдөһөр-өйөһөр этибит.Үөрэнэр кэммэр байыаннай хаапыдыраҕа сержаҥҥа үөрэммитим, массыына ыытарга быраап ылбытым. Дойдугуттан ыраах үөрэнэр ыарахаттардаах, ол эрээри бэйэҕэр эрэнэр уонна итэҕэйэр оҥорор. Сибиир федеральнай университетын үөрэҕин таһыма үрдүк. Билигин идэбинэбинэн үлэлии сылдьабын.
Кэлиҥҥи олимпиадалар түмүктэринэн үөрэххэ киирбит оҕолорбут эмиэ норуот хаһаайыстыбатын араас салааларыгар үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Инньэ гынан, улуус кытыы, кыра да оскуолатын оҕолоро дойду киин куораттарын бастыҥ университеттарыгар үөрэнэр кыахтаахтар диэн өйдөбүлү үөскэттибит.
Уус Алдан улууһуттан хайа да улуустааҕар элбэх оҕо киин куораттарга устудьуоннар ассоциацияларын бэрэсидьиэннэринэн талыллан үлэлииллэр. Ол курдук, Красноярскай кыраайга «Аартык» ассоциациятын Айсен Семенов, Антип Лугинов, Курскай куорат ассоциациятын Евгений Кривошапкин уо. д. а. салайбыттара. Ол улууска иитэр үлэ кэлим биир тиһиктээхтик ыытылларын түмүгэ дуу дии саныыбын. Бу уолаттар соҕуруу куоракка, сүүһүнэн саха устудьуонугар дурда-хахха буолан, уустук тургутууну аастылар.
Биһиги кииммитинэн үөрэххэ киирэн баран, сорохтор үөрэх уонна наука министиэристибэтин кытта дуогабар түһэрсэн, айаннарын уонна уопсайга олорор ороскуоттарын төлөтөллөр, стипендияларыгар эбии төлөбүр ылаллар. Сорохтор биһиги көмөбүтүнэн киин ВУЗка бүддьүөккэ киирэн баран, I курс кэнниттэн ХИФУ-га көһөн кэлэллэр. Онон биһиги кииммит үөрэх уонна наука министиэристибэтин, ХИФУ устудуоннарын ахсаанын элбэтиигэ үлэлэһэр диэххэ сөп. Үөрэххэ киирбит оҕолорбут хайдах үөрэнэллэрин куратордартан ыйыталаһабыт.
Үөрэхтэрин бүтэрэн кэлэн баран, үлэ булбатах оҕолорбутугар үлэни хайдах буларга сүбэ биэрэбит, кыахпыт баарынан көмөлөһө сатыыбыт. Красноярскай кыраайга саха устудьуоннарын «Аартык» диэн ассоцициятын урукку бэрэсидьиэнэ Попов Иван Александрович Сунтаарга улууһун Тойбохой нэһилиэгин баһылыгынан талыллар быыбарыгар өйөөбүппүт, аҕытаассыйатыгар көмөлөспүппүт. Билигин кини Москуба куоракка Саха Өрөспүүбүлүкэтин министиэристибэлэрин бэрэстэбиитэлинэн үлэлиир.
Бастыҥ киин үөрэх кыһаларын бүтэрбит устудуоннарбыт Саха Сиригэр, Арассыыйа араас куораттарыгар үлэлии сылдьаллар.
Идэҕэ туһаайар киин “Үрдүккэ дабайыы” олимпиадатын таһынан киин ВУЗтар федеральнай олимпиадаларын ыытыһар. Биллэн турар, олор олимпиадаларын түбэһиэх тэрилтэҕэ итэҕэйэн ыыттарбаттар. Федеральнай олимпиадалары ыытыыга итэҕэли биһиги кииммит өр сылларга сыралаах үлэтин түмүгэр ситиспитэ. Ол курдук, Сибиир федеральнай университетын оскуола оҕолоругар “Надежда энергетики” олимпиадатын 1-кы турун 2011, 2013, 2014 сылларга Тааттаҕа, уонна 2011 с. Сунтаарга ыыппыппыт. Ол гынан баран, бу олимпиадалары ыытыы тэрээһинин куруук босхо ыытар уустуктардаах, ол иһин Сибиир федеральнай университетын “Ленский край” физико-математическай форуму кытары сибээстээбиппит. Ол түмүгэр университет бэрэстэбиитэлэ А.Н. Ботвич 2011 сылтан форумҥа хас да сыл “Надежда энергетики” олимпиада 2-с турун ыыппыта.
2019 сыллаахха Сибиир федеральнай университета «Бельчонок» диэн олимпиадатын иккис түһүмэҕин Саха Сиригэр ыытарга эрэгийиэн партнерын кыайан булбатаҕа. Эрэгийиэҥҥэ партнер суох буоллаҕына, 2-с түһүмэххэ оҕолор Красноярскайга тиийэн эрэ кыттыахтаах этилэр. Университет салалтата биһиги кииммитин эрэгийиэн партнера буоларга көрдөһөн, итэҕэлин биллэрбитэ. Инньэ гынан «Бельчонок» диэн олимпиада 2-с түһүмэҕин ыыппыппыт, 72 үөрэнээччи 6 биридимиэккэ кыттан, 3 оҕо призер буолбута.
2019 сыллаахха Новосибирскайдааҕы судаарыстыбаннай аграрнай университет проректора Бабин Владислав Николаевич көрдөһүүтүнэн, бу университет математикаҕа олимпиадатын ыыппыппыт.
Идэҕэ туһаайар киин “Үрдүккэ дабайыы” олимпиадатын түмүгүнэн диплом уонна сертификат ылбыт үөрэнээччилэргэ киин үөрэх кыһаларыгар үөрэххэ киириигэ баал эбиллэр этэ. Аҕыйах сыллааҕыта дойду үөрэҕин кыһаларыгар үөрэххэ киириигэ федеральнай олимпиадалар эрэ түмүктэринэн баал эбиллэр буолбута, онуоха диэри биһиги олимпиадабыт абитуриеннарга, кыра да буоллар, син туһалаатаҕа дии. Этэргэ дылы, үөрэххэ киирэргэ биир да баал баҕалаах буолааччы.
Ону таһынан биһиги ыытыспыт федеральнай олимпиадаларбыт эмиэ туһалаатахтара дии. Олимпиадабытыгар кыттыбыт үөрэнээччилэргэ үөрэххэ туттарсыы кэмигэр ЕГЭ-лэрин баалларынан киириэн сөптөөх ВУЗтарын уонна идэлэрин булууга, уопсай куонкуруһунан уонна тус сыаллаах дуогабарынан үөрэххэ киирэллэригэр көмөлөһөбүт.
Түмүгэр математикаҕа быйылгы олимпиадабыт туһунан биллэрии:
Уус Алдан улууһун В.В. Алексеев аатынан “Уолан” гимназиятыгар идэҕэ туһаайар киин уонна үөрэх управлениета Х уонна XI кылаас үөрэнээччилэригэр математикаҕа босхо олимпиада ыытар.
Буолар сирэ: Уус Алдан улууһа, Бороҕон с.
Күнэ-дьыла: муус устар 8 күнэ, 2025 с.
Регистрация: 13.00 ч.
Ыытыллар чааһа: 14.00-15.30 ч.
Маны таһынан: киин ВУЗтар үөрэххэ тутар хамыыһыйаларын уонна тус сыаллаах миэстэ сакаасчыттарын онлайн көрсүһүүлэригэр 2025 сылга үрдүк үөрэххэ босхо уонна целевой миэстэҕэ киирии федеральнай быраабылаларыгар уларыйыылар тустарынан кэпсэтии буолуоҕа. Бу уларыйыылар Арассыыйа бары ВУЗтарыгар, ол иһигэр Саха Сирин үрдүк үөрэҕин кыһаларыгар эмиэ сыһыаннаахтар.
Көрсүһүүгэ оскуола үөрэнээччилэрин, төрөппүттэри, учууталлары, оскуола салайааччыларын ыҥырабыт. Олимпиадаҕа бириистээх миэстэлэри ылбыт үөрэнээччилэргэ диплом, кыттыбыттарга сертификат туттарыллар.
Иван НЕУСТРОЕВ,
Идэҕэ туһаайар киин салайааччыта, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ
31.03.2025
