2 недели назад 3863
Ойууннааһын туһунан кэпсэттилэр
Быйылгы ыһыах иккис күнүгэр, от ыйын 29-гар, Кэҥкэмэҕэ Чомчоевтар олорор сирдэригэр соҕурууттан 30 учуонай кэлэн, Анатолий Игнатьевич Чомчоев ойууннааһын туһунан лиэксийэтин иһиттилэр.

Салайааччылара Никита Истомин былырыын ыһыахха кэлэ сылдьан, Чомчоевтарга ыалдьыттаабыт уонна быйыл бэйэтин биир санаалаахтарын илдьэ кэлбит.
Никита Истомин диэн кимий?

Интэриниэти хаһабын. Икки үрдүкү медицинскэй үөрэҕи бүтэрбит быраас эбит. БРИКС Доруобуйа университетын нейро-арт терапияҕа салаатын сэбиэдиссэйэ. Психокинетика, нейро-информационнай программирование, остеопатия хайысхатынан үлэлиир акушер-гинеколог, лабораторнай диагностика, кибернетика бырааһа. Аныгылыы көрүүлээх эмчит. Сүрдээх киһи эбит. Элбэх кинигэ ааптара. Ол иһигэр: «Психокинетический рисунок», «Записки шамана», «Фармагеддон». Ону тэҥэ “Женский словарь Никиты Истомина” диэн блоктаах. 2015 сылтан сэминээрдэри ыытар, Арассыыйаҕа, Европаҕа 3000-тан тахса киһини үөрэппит. “Психокинетика и нейроинформационное программирование” диэн оскуолалаах.

Итинник бэйэлээх биллэр учуонай биһиги Анатолий Игнатьевич Чомчоевпутун анаан-минээн кэлэн билсэр, лиэксийэтин истэр, өссө быйыл отучча киһини аҕалбыт. Сөҕөбүн эрэ. Ойууннарбыт эмтииллэрин сэҥээрэр, билинэр улахан киһи эбит.

Тэрээһин алгыстан саҕаланна. Ойуун В.Кондаков үөрэнээччитэ алҕаата. Онтон саламабытын тус зодиакпытынан ыйаатыбыт. Бэлиэ остуолбалар бааллар. Эмиэ сонун, төрөөбүт ыйгынан салама иилии.

Анатолий Игнатьевич кэргэнэ, наука кандидата Диана Васильевналыын маннык курдук лиэксийэлэри соҕурууттан, омук сириттэн кэлбит араас дьоҥҥо, ол иһигэр учуонайдарга, ааҕан биһирэтэллэрэ да улахан дьыала.

Мин А.И. Чомчоеву кытта Үөһээ Бүлүү Далырыгар биир кылааска, биир паартаҕа олорон үөрэммит дьоллоохпун. Кини оҕо эрдэҕиттэн дьоһун киһи буолар ыйаахтааҕа биллэрэ. Уҥуоҕунан дьоҕус эрээри, анаан туран, эт-хаан өттүнэн бэйэтин сайыннарара. Ол оччоттон байыаннай буолар ыра санаалааҕа. Үөрэҕэр кыһаллан туран үөрэнэрэ, ордук точнай наукаларга дьоҕурдааҕа. Кылааска ыстаарыста, оскуолаҕа оҕо сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ этэ.

Биир паартаҕа олорон, наар куоталаһар курдугум. Биирдэ V кылааска быһыылааҕа, Жюль Верн халыҥ баҕайы нууччалыы тылынан суруллубут кинигэтин Толя аахта. Мин онтон хаалыам дуо? Эмиэ уларсан аахтым уонна олох өйдөөбөтүм. Нууччалыы аанньа билбэтим сыттаҕа.
Аны улахан кылааска “кэтэхтэн стенография кууруһа баар, онно үөрэниэххэ, устудьуоннуу бардахпытына наада буолуо” диэн буолла. Кырдьык-хордьук суруйан, сорудах бөҕө ыллыбыт. Толябыт эрэ ситэ үөрэнэн, диплом ылла, стенографияны баһылаата. Атыттар сүрэҕэлдьээн тохтоон хааллыбыт. Ол стенографияны билиитэ олох туһалаатаҕа. Оскуоланы бүтэрээт, баҥкыакка да сылдьыбакка, оройуон киинигэр Николаев Володялыын барбыттара. Благовещенскайга үрдүкү байыаннай училищеҕа киирэн, кыһыл дипломунан бүтэрэн, офицер буолбута.
Оттон биһиги суолга хаайтаран, Дьокуускайга барытын куоттаран тиийбиппит. Ол курдук Анатолий дьулуурдааҕа. Эппиккэ дылы, аҥаара күрдьэх маһа, аҥаара Таҥара маһа буолбуппут. Кэлин мин үөрэнэр Хабаровскайбар сулууспалыы кэлбитэ. Онон далырдар эбиллэ түспүппүт: Жиркова Ксения, Петрова Клара, Пана Степанов, Толя Чомчоев мин буоллубут.

Толя Москваҕа байыаннай академияны ситиһиилээхтик бүтэрбитэ. Кэлин дойдутугар төннөн, Гражданскай оборонаҕа, МЧС управлениетыгар салайааччынан, Үөһээ Бүлүү оройуонун баһылыгынан үлэлээбитэ. Чернобыль саахалын туоратыыга салайааччынан ананан үлэлээбитэ. 10 тыһыынча киһиэхэ хамандыыр эбит. Ол сылдьан бэрээдэги олохтуур: Чернобыльга сылдьыбакка эрэ, Москваҕа олорон, хамнастарыгар эбии надбавка суруна олорор байыаннай штаб хамандыырдарын “кормушкаларын” быһар. Үп-харчы чопчу Чернобыль саахалын туоратыыга барарын ситиһэр.

Ол саахал түмүгэр радиация ылан, үс араас уорганыгар искэн тахсан, рак буолан ыалдьар. Ону кэргэнэ Диана Васильевна барахсан, олох бүппүт киһини Кэҥкэмэҕэ аҕалан, саха ынаҕын иитэн, ол үүтүнэн ньуосканан аһатан, үтүөрдэн абыраабыт. Доҕорбутун өйөөн-убаан, эмтээн, күүс-көмө буолан илдьэ сылдьарыгар бииргэ үөрэммиттэр махталбыт муҥура суох.
Диана Васильевна генетик буолан чинчийэр. Баҕар, сотору онкопрепарат, эмп оҥоруохтара диэн баҕа санаабыт туоллар ханнык. Иккиэн да учуонай буолан, бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн, эйэ-дэмнээхтик айа-тута олороллоруттан киһи эрэ үөрэр.

Биэнсийэҕэ тахсан баран ыалдьыбыппар, Анатолий Чомчоев анаалыһым көрдөрүүлэрин ылан, бэйэтэ ааҕан-суоттаан, түмүк оҥорон биэрбитэ. Туох да сүрдээх уустук, араас формуланан туһанан ааҕар. ЭВМ курдук. Ол түмүгүн үчүгэйдик туһанар өй баар буолуо дуо, мэлигир буоллаҕа. Судургутунан барабыт. Диана Васильевна: “Биһиэхэ кэлэн олор, эмтиэхпит”, – диэбитин аккаастанным. Оччолорго кып-кыра холомоҕо олороллор, онтулари икки: мин ол иккис землянкаларыгар олоруохтаахпын. Онтон салынным, куттаһым сүр.

Анатолий Игнатьевич аҕата Игнатий Чомчоев сэрии саҕана “Трудовой” холкуоска бэрэссэдээтэлинэн ананан үлэлээбитэ. Ол кэм туһунан Кякирева Елена Дмитриевна ахтыытын “Трудовойбут барахсан” кинигэттэн ааҕабыт. Кини 2014 с. “Далыр нэһилиэгэ” кинигэҕэ суруйбутуттан ылбыттар: “…Холкуоспут бэрэссэдээтэлинэн Васильев Константин (Күүстээхэп) диэн киһи үлэлээн олорбута. Холкуоһун дьонун хоргутан, баайын-дуолун сиэн олорбут. Үөһэттэн саҥа бэрэссэдээтэлинэн Чомчоев Игнатий Михайлович үлэлии тиийэн, дьону ыар өлүүттэн, аччыктааһынтан быыһаабыта. Олох быстан олордохпутуна, 3-түү киилэ бурдук атаҕын ирээттээн абыраабыта. Холкуоспутугар итинтэн саҕалаан бурдук, оҕуруот аһа бөҕө үүннэрэн, сылтан сыл атахпытыгар турбуппут” диэн ахтар.
Игнатий Михайловиһы хаалыылаах “Трудовой” холкуоска бэрэссэдээтэлинэн анааннар, өрө тардыбыт. Дьокуускайтан кытайы аҕалан, оҕуруот аһа арааһын өлгөмнүк үүннэрэллэр. Күөллэргэ балык ыаматын кутан үөскэтэн, муҥхалаан, балыгынан аһыыллар. Аны ханнык бородууксуйаҕа нолуок суоҕун билэр уонна табаҕы үүннэрэн, хатаран, атын сиргэ баран атыылаан, ас-таҥас дьонугар аҕалан түҥэтэр. Мындыр сахалыы өйүнэн тобулан, биир да киһини хоргутан өлөрбөт. Кэлин “Трудовойга” ол холкуостаахтар сыдьааннара Игнатий Михайловичка махтанан, мэҥэ бэлиэ туруорбуттара. Кини үөрэҕэ суох буолан баран, наһаа барытын өйүгэр тутар эбит. Хаһан, ханнык алааска төһө от оттоммутун ааҕа билэрэ. Онто холкуоһу сатабыллаахтык салайарыгар төһүү күүс буоллаҕа.

Игнатий Чомчоев сахаҕа үрдүк, 180 см кэриҥэ уҥуохтаах, кыһыл хааннаах оҕонньор этэ. Биһиги аҕабыт эмиэ. Ыччаттара биһиги кыччаан хаалбыппыт. Кинилэр өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи естественнэй отбор дьоно буолан буолуо.

Анатолий Чомчоев аҕатын батан, сахалыы мындыр өйдөөх, туохха барытыгар ураты көрүүлээх киһи. Биһиги курдук олохсуйбут канонунан, халыыбынан анаарбат. Ол да иһин кыра кыамталаах ититэр ыстаансыйаны толкуйдаан оҥорбута сөптөөх сыанабылы, өйөбүлү ылбакка сытар. Омуктар көрдүүллэр. Ону биһиги киһибит патриот буоллаҕа, харчыга, баайга-дуолга атыыламмат чиэһинэй киһи. Саҥа, сонун технологияны боруобалаан, биир эмэ хоту дэриэбинэҕэ туруоран, чинчийэр киһи сөбүн дуу, сөтөгөйүн дуу быһаарыа этэ. Ол тургутар полигон өрөспүүбүлүкэ холугар син кыаллар дьыала дии саныыбын. Наай гыннар, биир улахан бырааһынньык тэҥэ ороскуоттаах буолуо. Киһи кыһыйыах, кытайдар обургулар толкуйдаан оҥорон эрэллэр дииллэр. Оҥоруохтара даҕаны, хаһан биһиги аҥнан-бөхтөн быһаарыахпытыгар дылы. Саатар, ити “Технопарк” да иһинэн буоллун ээ.

Лиэксийэбитигэр төннүөххэ. Кэлбит учуонайдар наһаа сэргээн иһиттилэр. Биһигиттэн социология наукатын доктора, профессор Ульяна Алексеевна Винокурова, историческай наука кандидата, полковник Екатерина Николаевна Корнилова бааллар.

Ульяна Винокурова бэлиэтээбитинии, ойууннааһыны араас өттүттэн көрдөрдүлэр. Саха норуодунай артыыһа Куприян Михайлов кыыран көрдөрдө.

Космофизик идэлээх Николай Иннокентьевич Слепцов-Сылык бэйэтин практикатыттан дьону-сэргэни, сири-уоту ыраастыырын туһунан кэпсээтэ.

16 сааһыгар удаҕан буолбут, сүүрбэтин да туола илигинэ олохтон туораабыт Күннэй Кардашевская ийэтэ Любовь Львовна Кардашевская оҕотун дьикти дьоҕурун туһунан билиһиннэрдэ. Ол кыысчааны мин Президент дьаһалтатыгар үлэлиирбэр ДП-1 көрөр этим. Оччолорго олох кыракый кыысчаан “Мини-мисс” куонкуруска бастаан кэлбитэ быһыылааҕа. Кэлин эстрадаҕа ыллыыра. “Удаҕан буолбут, сороҕор көтөр үһү” диэн кэпсииллэрин улаханнык салла истэрим. “Одержимая тайным даром” диэн кинигэтин ылбытым эрээри, хайдах эрэ куттанан кыайан аахпаппын.

К.И. Чирков ойуун сиэнэ Матрена кыттыыны ылла. Петербургтан сылдьар кыыс Зоя Петровна Багынанованы тутан ылан, бэркэ туоһуласта, кэпсэттэ.

Төһө да халлаан тымныйдар, бэрт сылаас сыһыан эйгэтигэр куустардыбыт. Саха, нуучча бары биир салгынынан тыынан, биир духуобунай эйгэҕэ куустаран, ирэ-хоро сэһэргэстибит.
Мария Неймохова.
01.07.2025 с.