4 недели назад 262
Кини айымньыларын аана куруутун аһаҕас…
Бэлэхтээ бар дьоҥҥор, үтүө доҕотторгор
Энчирээбэт эдэр эйэҕин,
Бэлэхтээ дьайыыгар, бары оҥоруугар
Баар-суох дьаныаргын, иэйиигин.
Семен Данилов
Улуу бэйиэппит С.Данилов ох тылынан этэн кэбиспитинии, саха норуодунай суруйааччыта Миитэрэй Наумов айымньыларын алаһата, куруутун аһаҕас ааннаах дьиэ курдук, хааччаҕа, хатыыта суох, ааҕааччы ылыныытыгар мэлдьи бэлэмнэр, аһаҕастар…
Хатаска кинини кытта көрсүһүүгэ “Кэпсээннэр” диэн аудио-флешка биһирэмэ буолла. Тэрээһин Хатастааҕы И.Д. Панаев аатынан бибилэтиэкэ уонна “Тускул” култуура киинэ бииргэ үлэлээһиннэрин чэрчитинэн ыытылынна.
Манна даҕатан эттэххэ, “Тускул” КК Дмитрий Федосеевичтыын ыкса сибээстээхтик үлэлээбитэ номнуо 20-чэ сыл буолла. 10-тан тахса айымньыта сыанаҕа турбута, Чурапчы, Амма, Үөһээ Бүлүү улуустарын нэһилиэктэринэн гастролга сырыылар буолуталаабыттара.
“Режиссердар күөн көрсүһүүлэрэ” диэн бырайыагынан үлэ ордук таһаарыылаахтык, киэҥ хабааннаахтык ыытыллар. Ол туһунан элбэхтэ суруйбуппут, кэпсээбиппит.
СӨ үтүөлээх суруналыыһа Н.Е. Егорова-Намылыны кытта кэпсэтиитигэр «Мин тыаҕа үөскээбит уонна улааппыт буоламмын, кэлин араас үлэҕэ эриллибит киһи нэһилиэк дьоно-сэргэтэ, саха дьоно ханнык баҕарар тэрээһини судаарыстыбаҕа, салалтаҕа сэлээннээбэккэ, бэйэлэрэ көҕүлээн, иилээн-саҕалаан ыыталларын өйдүүбүн уонна биһириибин» диэн этэн турардаах. Онон кини өйүн-санаатын өркөнүн, билиитин-көрүүтүн дириҥин мунньуммут уопутунан дьоҥҥо-сэргэҕэ көмөлөстөрбүн, тирэх, өйөбүл буолларбын диэн санаанан салайтаран суруйбут айымньылара сүрдээх элбэххэ үөрэтэллэр, уһуну-киэҥи, кэскиллээҕи толкуйдаталлар.
Кини айымньыларыгар өбүгэлэрбит барахсаттар саарбаҕа суох санаалаах, тулхадыйыыта суох туруу толкуйдаах буоланнар, айылҕалыын алтыһан, дьыл-кэм хардыытын ааҕан, уорааннаах, уодаһыннаах томороон тымныыны, уот куйааһы, сатыылаабыт сут-кураан дьыллары мүччү түһэллэр, эрэнэн-итэҕэйэн кэтэспит кэрэ кэмнэригэр тиийэллэр. Ону илэ чахчы субу тутан турардыы ааҕаҕын уонна… истэҕин.
Ити “истэҕин” диэн мээнэҕэ эппэтим. Дмитрий Федосеевич кэпсээннэрин истэргэ Хатастааҕы “Тускул” КК ыкса ылсан үлэлэспитэ хас да сыл буолла. Аныгы олох тэтимигэр сөп түбэһиннэрэн, “Үйэ” аудиовизуальнай устуудьуйаҕа Хатас норуодунай тыйаатырын артыыстара уонна ааптар бэйэтэ барыта холбоон сүүһүнэн кэпсээни аахпыттара уһулунна. Атыннык эттэххэ, аудио кэпсээннэри флешкаҕа уктубут. Дьэ, ону ким айаннаан иһэн, ким иистэнэ олорон, ким оҕуруокка үлэлии сылдьан истиэн сөп.
Кэпсээн тыллара ханна тоҕостоох диэбит түгэннэргэ, олох тоһоҕо курдук, көбүс-көнөтүк, ыһыктыбаттыы сытыытык бөрүкүтэ суох быһыыны-майгыны ойуулуон сөп, эбэтэр сүрэх өрүкүйэр, харах халтарыйар кэрэ көстүүнү, истиҥ иэйиини хоһуйар, эбэтэр кэпсэнэр түгэн, кэм хардыытынан түргэтээн, бытааран, сиэллэрэн-сэгэлдьитэн, субу аттыгар баардыы хараххар көстөллөр. Инньэ гынан Дмитрий Наумов кэпсээннэрэ ааҕар артыыска даҕаны, истээччигэ даҕаны минньигэстик киирэр, сырдык эйгэни үөскэтэр.
Көрсүһүүгэ кыттыбыт Анна Романовна Кривошапкина бэлиэтээн этиитинэн, Дмитрий Федосеевич кэпсээннэрэ киһиэхэ, хайдах эрэ, ураты чэпчэки тыыннаахтар, сырдык эйгэлээхтэр, сылааһынан сыдьаайаллар.
Марфа Николаева сөбүлүүр суруйааччытыттан кинигэ, флешка тутан, ис сүрэҕиттэн долгуйда, үөрдэ. Кини библиотекатыгар суруйааччы кинигэлэрэ барыта баар эбит.
Клара Васильевна Калачева Дмитрий Федосеевиһы кытта Самсоновтар тустарынан пьеса суруллуутугар ыкса үлэлэспиттэрэ, онон кини суруйааччы айымньыларын суруйарыгар хаһыспыт, үөрэппит, аахпыт-көрбүт матырыйаалларыгар сүрдээх дириҥник ылсан үлэлиирин бэлиэтээн эттэ уонна Хатас нэһилиэгин устуоруйатыгар таҥара дьиэтин үлэтин-хамнаһын чинчийбит, үөрэппит үлэтин бэчээттэппитин бэлэхтээтэ.
Степан Степанович Контоев Дмитрий Федосеевичка саха дьонун-сэргэтин олоҕун олох иһиттэн билэр буолан, сиэри-туому тутуһууну, дэриэбинэ олоҕун уратыларын чопчу ойуулуурун иһин хас биирдии саха киһитэ “ээ, ити сири мин билэбин ээ, бу били биһиги Миитэрэйбит, Маайабыт” дии диэн саҥа аллайыахха диэри истиҥин, сылааһын ыйан туран, кини кэпсээннэрэ өссө тылга харыстабыллаах сыһыанын иитэллэрин тоһоҕолоон этэн баран, түгэнинэн туһанан бэйэтин төрөөбүт-үөскээбит сирин-уотун дьиктилэрин, уратыларын билиһиннэрдэ, ийэтин туһунан кэпсээтэ.
Дьэ, манна Наумов этэрдээх-кэпсиирдээх буолла. Степан Степанович ийэтин туһунан истибит, көрбүт, сөхпүт уонна махтана санаабыт эбит. Бу далбар хотун ким да киниттэн модьуйбатаҕын, иэстээбэтэҕин үрдүнэн, бэйэтэ сүрэҕэ-дууһата ылыныытынан, ким да олорбот сиригэр (дьоно бөдөҥсүтүүгэ атын бөһүөлэккэ көспүттэр) биир-биэс харчыта суох таҥара дьиэтин харабыллаан, көрөн-истэн, хомуйан-имийэн олорбут үтүөлээх эбит. Инньэ гынан норуоппут олоҕун мөккүһүллүбэт чахчытын – таҥара дьиэтин – бу күннэргэ диэритин бүүс-бүтүн, чэбэр, ыраас туруктаах буолуутун ситиспит.
Түмүккэ Дмитрий Федосеевич көрдөһүүбүтүн ылынан, икки кэпсээни ааҕан иһиттэннэрэн, тэбэнэттээх күлүүнү, сэбэрэ сырдааһынан таһаарда. Дьэ, талааннаах киһи талаанын аҕыс кырыыта манна олус бэркэ көһүннэ. Холку, дириҥ куолаһа тоҕоостоох кэмҥэ хойдон, кыаҕыран ылла, сөптөөх диэбит түгэнигэр сыккыс уутунуу уу чуумпутук, ып-ыраастык уһунна, наада диэбит сиригэр хараҕын уотун кытта тэҥҥэ дьээбэни-хообону хостоон күллэртээтэ.
Ол кэннэ уопсай хаартыскаҕа түһэн, бу көрсүһүүнү үйэтиттибит уонна аныгыскы көрсүһүүгэ эрэнэн туран тарҕастыбыт.
Наталия Руфова.
Хатас, 2025 сыл, ыа ыйа.
