4 недели назад 678
Көрсөр күммүтүн күүтэбит
Биһиги Балыктаах орто оскуолатыгар 1965 сыллаахха 35 буолан маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбиппит.
Бастакы учууталбыт Александра Степановна Захарова этэ. Онтон иккискэ, үһүскэ Анастасия Ивановна Мохначевская үөрэппитэ. Кини биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар олус сымнаҕас, хас биирдии оҕоҕо кыһаллар, ол быыһыгар ирдэбиллээх учуутал быһыытынан хаалбыт.
Бастакы улахан похуоппутугар Төҥүлүгэ Анастасия Ивановналыын барбыппыт. Сэгэлэй алааһын быллаарыгар тахсан, Төҥүлү бөһүөлэгин ытыска уурбут курдук көрө олорон аһаабыппыт, өссө ол кэнниттэн кини дьонугар балаҕаҥҥа киирэн чэйдээбиппит. Билиҥҥэ диэри ити бытархай түгэннэри өйдүүбүн, соннук истиҥ, сонун этэ.
Төрдүскэ Павел Павлович Скрыбыкин үөрэтэр буолбута, математика кылааһыгар. Онно паарта оннугар сабыс-саҥа остуоллары аҕалбыттара. Учууталбыт ол остуоллаар кырааскаларын харыстыыр сыалтан, бэнидиэнньик аайы саҥа хаһыат аҕалтарара. Уруок кэмигэр тэлгэтэн үөрэнэрбит. Бүттэҕинэ хомуйан ылан, ыскаапка уурарбыт.
Бэһис кылааска тахсыбыппытыгар, ахсааммыт элбээн, икки кылааска араарбыттара: “а”-лар салайааччылара Парасковья Прокопьевна Габышева, “б”-лар – Антонина Александровна Сотникова.
Тохсуска Маттаттан, Дойдунуускайтан оҕолор эбии кэлбиттэрэ. Өссө Суолаттан, Хаптаҕайтан, Нуораҕанаттан, оннооҕор Ньурбаттан бааллара. Бу оҕолор үксүлэрэ интэринээккэ олорон үөрэммиттэрэ.
Биһиэхэ классоводунан элбэх учуутал үлэлээн ааспыта: В.И. Шарина, Н.Н. Ковалева, Д.Д. Павлов, М.С. Новгородова. Кинилэр биһиги туспутугар элбэх сыраларын биэрбиттэрэ.
Бастыҥ үөрэнээччилэрбит Айта Решетникова, Аня Дьячковская, Ира Кудинова, Люба Харитонова, Варя Соловьёва, Надя Шишигина, Аня Сотникова, Настя Захарова, Маша Шергина, Маша Кычкина, Муся Шарина этилэрэ. Бастыҥ математиктар – Петя Кычкин, Володя Сотников, Гоша Захаров, Ваня Никитин, химия предметигэр – Аня Сотникова, чертежка уһулуччу – Люда Габышева, үчүгэй уруһуйдьуппут – Данил Максимов, омук тылыгар чаҕылхай – Люба Харитонова, нуучча тылыгар туйгун – Аня Дьячковская, физикаҕа күүстээхтэр – Сеня Кычкин, Володя Сотников. Бу оҕолор оройуоннааҕы олимпиадаларга куруутун кытталлара.
1970 сыллаахха В.И.Ленин төрөөбүтэ 100 сылыгар анаан “Бэлэм буол” хаһыакка “Володя Ульянов дневнигэ” аһыллыбыта. Манна биһиги кылааспыт туйгун үөрэнээччитэ Айта Решетникова киирэр чиэскэ тиксибитэ. Айта кэлин Төҥүлү орто оскуолатын ситиһиилээхтик бүтэрбитэ. Биһи Айталинабыт билигин даҕаны балыктаахтары кытта сибээһин быспакка билсэр.
Бэһис кылааска үөрэнэр кэммитигэр сойууһунай өрөспүүбүлүкэлэр оҕолорун кытта суруйсан саҕалаабыппыт.”А” кылаас Латвияны, оттон “б”-лар Молдавияны кытта. Сурук бөҕөтө кэлэрэ. Онно маннык аадырыстаах буолара: “ЯАССР, Мегино-Кангаласский район, с. Балыктах школа, 5-му классу, ученику под номером 3 в журнале” диэн. Ол нүөмэргэ сөп түбэспит оҕолор ол оҕону кытта суруйсаллара.
Оскуолаҕа улахан истиэндэлэри өрөспүүбүлүкэлэргэ анаан оҥорбуппут. 1971 сыллаахха учууталларбыт Татьяна Петровнаны уонна Лидия Гаврильевнаны кытта Москванан, Молдавиянан күүлэйдээн кэлбиттэрэ. Суруйсубут Дурлешты оскуолатын оҕолорун кытта көрсөн, астынан кэлбиппит.
Оскуолаҕа үөрэнэрбит тухары пионерскай, комсомольскай үлэлэргэ актыыбынайдык кыттарбыт. Биһигиттэн Катя Черкашина, Ира Кудинова пионерскай этэрээт, Аня Дьячковская, Люба Харитонова А.Матросов аатынан дружина бэрэссэдээтэллэринэн, Аня Сотникова комсомольскай тэрилтэ сэкирэтээринэн, Сеня Кычкин, Володя Сотников, Люда Габышева, Армида Максимова, Полина Шестакова, Варя Соловьева комсомольскай тэрилтэ чилиэннэринэн, Нюта Ноговицына, Катя Черкашина кылаас комсордарынан ситиһиилээхтик үлэлээбиттэрэ. Аня Дьячковская комсомол райкомун чилиэнинэн талыллан, Пленумнарга кыттара.
Биир саамай үтүө түгэммитинэн буолар – 1971 сыллаахха “Бэлэм буол” хаһыакка юнкоровскай постары тэрийии.
Биһиги “Сардаҥа” поспут 11-с нүөмэринэн регистрацияламмыта. Салайааччыбыт Габышева Парасковья Прокопьевна этэ. Биһиги кылаастан элбэх оҕо киирэн, юнкор үрдүк аатын сүкпүттэрэ. Учууталбыт Парасковья Прокопьевна салалтатынан, уһуйуутунан заметка суруйа үөрэнэн, “Бэлэм буол”, “Ленинскэй знамя” хаһыаттарга бэчээттэнэрбит. Аня Дьячковская бастыҥ юнкор буолан, Бүтүн Сойуустааҕы “Артек” лааҕырга сынньаммыта, төрдүс рабселькордар өрөспүүбүлүкэтээҕи сүлүөттэригэр Мэҥэ Хаҥалас дэлэгээссийэтигэр киирсэн, кыттыыны ылбыта. “Бэлэм буол” хаһыат ыыппыт ийэҕэ анаммыт өйтөн суруйууга Люба Харитонова кыайыылааҕынан ааттаммыта.
Солбуллубат худуоһунньуктарбыт Люда Габышева, Данил Максимов этилэр. Кинилэр оччолортон айар талааннаахтара биллибит эбит. Данил Сенялыын 1973 сыллаахха оройуон эстафетатыгар дэйбиир оҥороннор, лауреат буолбуттара. Люда Габышева уруһуй куонкуруһугар графиканан кыттыбыт үлэтэ улахан биһирэбили ылбыта. Сыанаттан хоһоон ааҕан чоргуйар Аня Дьячковская, Люба Харитонова, кэрэ куоластаах ырыаһыттар Гоша Гоголев, Павел Ченянов, Вася Прибылых, Дуня Протопопова, Катя Черкашина, имигэс үҥкүүһүттэр Аня Стручкова, Люда Габышева, Армида Максимова, Полина Шестакова, Сеня Кычкин, оскуола чиэһин элбэхтик көмүскээбит дуобатчыт Настя Захарова, тустуук Яша Никитин… Яша кэлин Майатааҕы спортивнай оскуолаҕа үөрэммитэ.
1974 сыллаахха оройуоҥҥа үөрэнээччилэр спартакиадаларыгар оскуолабыт хамаандата ситиһиилээхтик кыттыбыта. Бу ситиһиигэ биһиги кылааспытыттан элбэх оҕо бэйэлэрин дьоһун кылааттарын киллэрбиттэрэ. Кылааспыт сэмэй кыргыттара Маша Кычкина, Маша Шергина, Маша Никитина, Вера Маркова, Вера Шепеткина, Муся Шарина, Аля Андросова, Света Григорьева, Варя Терентьева бары тэрээһиннэргэ аргыый аҕай сылдьан эрэ кыттыбыттара эрэ баар буолара.
Биир умнуллубат түгэн – сүрүннээн биһиги оҕолорбутуттан турбут оскуола хамаандата оройуон туризмҥа күрэҕэр кыттыыта этэ: Сеня Кычкин, Ваня Лыткин, Володя Сотников, Катя Черкашина, Люда Габышева, Люба Харитонова, Полина Харитонова, Аня Сотникова, Ира Кудинова. Ону таһынан хамаандаҕа Коля Дьяконов, Ваня Мохначевскай бааллара. Салайааччы –география учуутала Филипп Алексеевич Стручков. Бу күрэхтэһии Хорообут кэрэ айылҕалаах сиригэр ыытыллыбыта.
Уопсастыбаннай үлэлэргэ көхтөөх этибит: кылааһынан уус-уран кэнсиэри көрүүгэ, күһүнүн хортуоппуй хомуйуутугар, саас тыаҕа учууталларга анаан саһаан маһы, оскуола интэринээтигэр оттук маһы бэлэмнээһиҥҥэ, хортуоппуйу талыыга, фермалар хотоннорун хаарын түһэриигэ, ыанньыксыттары солбуйууга. Сайынын үгүс оҕобут үлэ лааҕырыгар сылдьара. Окко, лабыкта хомуйуутугар үлэлииллэрэ, фермаларга ыанньыксыттыыллара, ньирэй көрөллөрө. Бу үлэлэргэ, биллэн туран, уолаттарбыт инники күөҥҥэ сылдьаллара: Гоша Мохначевскай, Петя Гоголев, Ганя Дьяконов, Гоша Захаров, Коля Андросов, Коля Шергин, Гоша Гоголев, Коля Андросов, Ваня Лыткин, Саша Говоров, Сеня Находкин, Сима Дьяконов, Ваня Никитин, Афоня Находкин, Павел Ченянов, Кеша Габышев – ханнык да үлэттэн толлон турбаттара, кэлин кинилэр кыайыгас-хотугас бастыҥ үлэһиттэр буолбуттара.
Дьэ, ити курдук үөрэнэн, үөрэн-көтөн, Х кылааһы 44 буолан түмүктээбиппит, ситии-хотуу аттестатын ылбыппыт.Урукку баҥкыаттар наар интэринээт дьиэтигэр буолаллара, оттон биһиэнэ аан бастаан спорт саалатыгар ыытыллыбыта.
Кыһыл лиэнтэ быһар үөрүүлээх түгэн баара. Ол чиэс кылаас бастыҥ үөрэнээччитэ Аня Дьячковскаяҕа тиксибитэ. Ити иннинээҕи күн бараммыт, баҕа батаһа сибэккини хомуйбуппут. Төннөн иһэн, курулас ардахха түбэһэн, үнтү сытыйан, дьиэбитин булбуппут. Ол гынан баран, сарсыҥҥы күнүгэр ол сибэккилэрбит остуолларбыт маанылаах киэргэллэрэ буолан туралларыттан дуоһуйууну ылан, билиҥҥэ диэри манньыйа саныыбыт.
Оскуоланы бүтэрэн, улахан олох суолугар эрэллээхтик үктэммиппит. Манна үөрэппит-ииппит, уһуйбут-такайбыт учууталларбытыгар, олорбут интэринээппит бары үлэһиттэригэр махталбыт муҥура суох. Дириҥ да билиилээх, үтүө да санаалаах учууталларга үөрэнэр дьолго тиксибит эбиппит. Бүгүн ааттыахпытын баҕарабыт киэҥ олох суолугар кынаттаан атаарбыт күндү учууталларбытын: Анастасия Ивановна Мохначевскаяны, Парасковья Прокопьевна Габышеваны, Антонина Александровна Сотникованы, Марфа Захаровна Федорованы, Макар Ильич Харитоновы, Галина Никитична Шахурдинаны, Валентина Иннокентьевна Шаринаны, Нина Николаевна Ковалеваны, Юлия Константиновна Медведеваны, Александра Петровна, Владимир Николаевич Дохунаевтары, Мавра Иннокентьевна Говорованы, Николай Николаевич Ноговицыны уо.д.а.
Оскуоланы бүтэрэн да баран, бэйэ-бэйэбитин сүтэрсибэккэ, 5-тии сыл буола-буола көрсүһэбит, оскуолабыт үбүлүөйдээх сылларыгар, бэйэбит үбүлүөйдээх сааспытыгар түмсэбит. Ол быыһыгар ыарахан түгэннэрбитигэр куруутун көмөлөсүһэбит. Бүгүн курутуйан туран саныыбыт биһиги кэккэбититтэн эрдэ букатыннаахтык барбыт доҕотторбутун: Мохначевскай Гоша, Прибылых Вася, Харитонова Полина, Шестаков Ваня, Максимова Армида, Дьяконов Сима, Максимов Данил, Никитин Яша, Андросова Альбина, Шишигина Надя, Григорьева Света, Никитин Ваня, Находкин Сеня, Гоголев Гоша, Захаров Гоша, Габышев Кеша. Кинилэр сырдык мөссүөннэрэ биһиги сүрэхпитигэр мэлдьи тыыннаах.
Күн бүгүн биһиги выпуск оҕолоро бары үөрэхтэнэн, идэ ылан, үлэлээн-хамсаан, дьиэ-уот тэринэн, оҕо-уруу төрөтөн, элбэх сиэннэнэн, сорохторбут билигин да үлэ үөһүгэр сылдьабыт, сорохторбут бочуоттаах сынньалаҥҥа олоробут. Бары үлэ бэтэрээннэрэбит.
Ыам ыйын 24 күнүгэр М.П. Габышев аатынан орто оскуолаҕа Тиһэх чуораан тэрээһинэ ыытылынна. Быйыл оскуоланы алта оҕо бүтэрэр. Кылаас салайааччылара Сардаана Степановна Молукова. Биһиги выпустан төрдүө буолан бу тэрээһиҥҥэ кыттыыны ыллыбыт. Оскуоланы бүтэрээччилэри истиҥник эҕэрдэлээн туран, оҕолорго стипендия туттардыбыт.
Кыһын оскуолабыт 80 сыллаах үбүлүөйүгэр биһиги выпуск оҕолоро олорбут интэринээттэрин билиҥҥи иитиллээччилэригэр сууйар массыына бэлэхтээбиппит. Аны Улуу Кыайыы 80 сылынан оскуолабытыгар сэрии бэтэрээннэригэр анаммыт истиэндэ оҥоһуутугар харчынан көмө оҥордубут.
Бэс ыйыгар Балыктаах орто оскуолатын бүтэрбиппит 50 сылын бэлиэтээри, бэлэмнэнэ сылдьабыт, онно истиҥник көрсүһэрбититтэн долгуйабыт, олус диэн күүтэбит.
Мария Захарова
Мэҥэ нэһилиэгэ
