2 месяца назад 773
Орто дойдуга киһи үрдүкү аналын туһунан
Сахаларга дьып-дьап диэн тыл баар. Ис хоһоонун тылдьыкка “түргэнник, уурбут-туппут курдук, барытын кичэллик, орун-оннугар” диэн быһаарбыттар. Нууччалыы “быстро, аккуратно, так, чтобы все было на своем месте” диэн тылбаастаабыттар.
Дьиҥэр, киһи хамсаныытыгар сыһыаннаах. Ол эрээри мин “Иннокентий Тарбахов. Путь шефа” кинигэтин бу тыл оруобуна быһаарар эбит дии санаатым: билиҥҥи түргэн тэтимнээх кэмҥэ биир тыынынан элэҥнэччи ааҕыллар гына суруллубут, тас көстүүтүттэн, таҥыллыытыттан, суругуттан-бичигиттэн саҕалаан, туох да ордук хоһо суох, барыта орун-оннугар оҥоһуллубут, кичэллик чочуллубут.
Ити аата кыттыгас ааптар Светлана Львова, аныгы ааҕааччылар уруккулартан уратыбытын учуоттаан, ол эбэтэр куйаар ситимин тэттик сонуннарын ыксалынан арыйталаан көрөр көлүөнэ дьон ыарырҕаппакка ылынарбытын курдук киэптээн, истииллээн суруйарга кыһаллыбыт: уһуннук-киэҥник уустаан-ураннаан хоһуйан, дьүһүйэн буолбакка, чопчу туох буолбутун судургутук утум-ситим кэпсээн испит. Ол иһин саҕалаатыҥ да, тиһэҕэр диэри бара тураҕын.
Суруйааччы суруйбута эбитэ буоллар, баҕар, эҥин эриллэҕэс эриэхэбэй этиилэринэн эргитэн-тэнитэн, бэйэтиттэн аһара эбэн-сабан уобарастаан, араас литературнай ньымаларынан киэргэтэн, букатын автофикшн диэн билиҥҥи муодунай жанрга кубулутуо эбитэ буолуо. Оччоҕо Иннокентий Иннокентьевич бэйэтэ сэһэргии олорорун курдук ылынар, куолаһын кытта истэр турукка киирбэппит чахчы.
Оттон оннук турукка киллэрэр дьайыылаах буоларын туһугар Светлана Ивановна сүүрбэттэн тахса сыл үлэлэспитэ диэтэхпинэ – сымыйа буолбатах. Тоҕо диэтэххэ, кини “Тарбаахаптыын астыахха” биэриини бэлэмнээн таһаарар кэмнэриттэн ыла, Иннокентий Иннокентьевич тугу кэпсиирин блокнотугар суруна, диктофонугар уһула сылдьыбыт. Ол түмүгэр бу автобиографическай айымньы баар буоллаҕа эбээт.
Билигин “мотивирующай” дэнэр кинигэ элбэх. Киинэ да үгүс. Ол иһин бу “Путь шефа” дьону күүстээх санаалаах буоларга көҕүлүүр, туруоруммут соругу ситиһэргэ угуйар, ыра санааны толорорго ыҥырар суолтатынааҕар, сүрүн сыаннаһа – саха дьолугар төрөөбүт киһибит Иннокентий Тарбахов олоҕун толору уонна сиһилии сырдаппыта буолар. Талааннаах режиссер ылыстар, бэртээхэй киинэни устуо этэ.
Кырдьыга да, Иннокентий Тарбахов олоҕо бэйэтэ олоҥхо: Орто дойдуга киһи үрдүкү аналын туһунан. Ол иһин бу кинигэ биһиэхэ героическай эпос тэҥэ: “Айылҕаттан айдарыылаах, алгыстаах астаах Айыы асчыта Тарбаахап Боотур”. Чахчы, кини боотур – оҕо саастан элбэх тургутууну ааһан, кыайыылаах тахсыбыт модун санаалаах бухатыыр.
“Ол кимниин охсуһан кыайда?” – диэххит. Бастатан туран, бэйэтин кытта. “Мин тулаайахпын, ол иһин бары атаҕастыыллар”, – дии-дии ытыы сыппыта эбитэ буоллар, дьоҥҥо өһүөннээх, кырыктаах, бэйэтигэр эрэлэ, эппиэтинэһэ суох киһи буолан тахсыа этэ. Ону кини уйулҕа үөрэҕэ этэр сүрүн сүбэлэрин толорбут курдук, кэрэни кэрэхсиир дьоҕурунан (курууска ойуутуттан кытта үөрэр), бэйэни сэнэппэккэ, дьоһунун өрө тутарынан (араспаанньатын уларытыах кэриэтэ, оҕо дьиэтигэр олоро хаалар), чахчы тугу сөбүлүүрүн эрэ оҥорорго дьулуһарынан (ханна даҕаны, бэл, аармыйаҕа да астыыр дьарыгын бырахпат) хом санааны суурайан, сайҕаан, туппакка ыытан иһэр.
Аны, бэйэни сайыннарарга “табыгастаах усулуобуйаттан тахсыахтааххын, саҥа сирдэри, атын дойдулары арыйыахтааххын, араас дьону кытта алтыһыахтааххын” диэн этэллэр. Бу түгэҥҥэ Иннокентий Иннокентьевич, түөрт улуус оҕо дьиэлэрин кэрийэн, сырыы ахсын саҥа эйгэҕэ түбэһэн, араас майгылаах дьоннуун алтыһан, бэйэтин иннин бэйэтэ эрэ көрүнэн улааппыта, сылы быһа соҕуруу эмтэнэ барбыта даҕаны – барыта тус сайдыытыгар туһалаабыт буолуохтаах дии саныыгын.
Эйнштейн «Интуиция – священный дар, рациональный ум – его верный слуга” диэн кынаттаах этиилээх. Оннук, бүтэйдии сэрэйэр диэн туспа талаан, таҥара бэлэҕэ. Ити дьоҕурдара күүскэ сайдыбыт дьон элбэҕи ситиһэр. Оннооҕор улуу учуонайдар арыйыыларын интуицияларыгар олоҕуран оҥороллорун билинэллэр. Бу кинигэҕэ Иннокентий Тарбахов интуицията кинини элбэхтэ абыраабыта ахтыллар. Саҥа бүлүүдэни астыырыгар даҕаны онтуката туһалыыр буолуохтаах.
Иннокентий Иннокентьевич дьон болҕомтотун оччугуйуттан бэйэтигэр тардар уратылаах эбит. Иитээччилэр да кинини барыларыттан чорботоллорун, сорох букатын да оҕо гына иитэ ылыан кытта баҕарбытын кэпсиир. Ол кини кыра эрдэҕиттэн ийэ өйдөөх, мындыр толкуйдаах, абылыыр айылгылаах, нууччалыы эттэххэ, харизмалаах буолан.
Дьэ, онон олоҥхобут дьоруойа Тарбаахап Боотур, күүс-уох өттүнэн буолбакка, интеллектуальнай кыах, духуобунай баай уонна ис култуура күүһүнэн өрүү кыайыылаах тахсар буолан, кэлин өрөспүүбүлүкэбитин ханнык баҕарар дойдуга үрдүк таһымҥа билиһиннэрэр “визитнэй карточкабыт” буолар, саха брендэ аатырар.
Ону туоһулуур үгүс холобуру “Иннокентий Тарбахов. Путь шефа” кинигэ Национальнай бибилэтиэкэ историческай саалатыгар буолбут биһирэмигэр сэһэргээтилэр.
— Бастакы Президеммит М.Е. Николаев кыраныысса таһыгар, Арассыыйа куораттарыгар да буоллун, улахан тэрээһиннэргэ булгуччу Иннокентий Тарбаховы илдьэ барара: саха аһылыгын нөҥүө дириҥ историялаах, ураты култууралаах омук буоларбытын көрдөрөөрү. Аспытын амсайбыт дьон шеф-поварга ыйытыы бөҕөтүн биэрэллэрэ. Онуоха Иннокентий Иннокентьевич, мунаахсыйбакка, дьоһуннук туттан туран, аргыый наллаан барытын сиһилии быһааран кэпсиирэ. Билэрэ эчи элбэҕин. Ол иһин кини үтүмэн үгүс асчыттан инники күөҥҥэ тахсан, интеллектуальнай элитабыт бэрэстэбиитэлин быһыытынан билиниллиннэҕэ, сахалартан кини эрэ кулинария Франциятааҕы академиятын Бочуоттаах академига буолары ситистэҕэ, – диэтилэр.
Ил Дархан сүбэһиттэрэ Г.Д. Никонов, А.С. Борисов, И.И. Николаев тыл эттилэр. Андрей Саввич историческай личность номох буолар олоҕун кэрэһилиир кинигэ аатыгар “путь” диэн тыл баарын биһирээтэ, Тарбаахап айылҕаттан аристократтыы айылгылааҕын, ол иһин хайа да бэйэлээх ааттаах-суоллаах тойон-хотун иннигэр төрүт долгуйбакка туттарын-хаптарын, кэпсэтэрин, ханнык да түгэҥҥэ олус холкутун бэлиэтээтэ. Георгий Дмитриевич Иннокентий Иннокентьевиһы төрүт аспытын биир бастакынан ырытан-быһааран суруйбут чинчийээччи, норуот бэрэпиэссэрэ буоларын тоһоҕолоон эттэ. Игорь Игнатьевич көҥүл салгына илгийэр кэмигэр норуот инникитин түстүүр ураты дьон тахсан кэлэллэрин, 90-с сылларга оннук биир киһинэн И.И. Тарбахов буолбутун, кини оччотооҕу суолдьут сулустар М.Е. Николаевы, А.С. Борисовы, К.Е. Иванову уо.д.а. национальнай лиидэрдэрбитин кытта биир кэрдиискэ турарын бигэргэттэ.
Норуодунай суруйааччы Николай Лугинов киһи үүнэн-сайдан тахсарыгар эйгэ оруоллааҕын, онуоха И.И. Тарбаховка Нам оччотооҕу интеллигенцията сабыдыала улаханын этэн туран, өрөспүүбүлүкэ таһымын үрдэппит киһибит Духуобунас академиятын Бочуоттаах академига буолбутун иһитиннэрдэ.
Дьэ, чахчы, Иннокентий Иннокентьевич духуобунас академига буолуон буолар: төрүт аспыт култууратын сөргүтэн, норуот быһыытынан барҕарыыбытыгар төһүү күүс буолбут басхаммыт. Кини бу кинигэ сүрэхтэниитигэр видеонан эҕэрдэтин ыыппыт. Онно үлэни өрө тутарга, идэҕэ бэриниилээх, дойдуга туһалаах буоларга, олоҕу таптыырга туһаайан эттэ. Үтүөкэн киһибит өссө да уһуннук олорон, ити курдук бэйэтин холобурунан уонна сүбэлэринэн ыччатыгар соргулаах олох суолун ыйа-кэрдэ сырыттын диибит.
Анисия Иевлева.
Мария Васильева түһэриилэрэ.
