Буойун учуутал аатын үйэтитэн

Ыам ыйын 7 күнүгэр Бүлүү улууһун Илбэҥэтигэр нэһилиэк историятын үйэтитиигэ, үөрэхтээһиҥҥэ сүдү кылаатын киллэрбит энтузиаст учуутал, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, “Хорсунун иһин” мэтээллээх, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Саха АССР үтүөлээх учуутала, физкультура уонна спорт туйгуна Егор Сидорович Алексеев аатын оскуолабыт саха тылын уонна литературатын кэбиниэтигэр иҥэрэр үөрүүлээх тэрээһин буолан ааста.

Егор Сидорович көхтөөх уопсастыбанньык уонна кыраайы үөрэтээччи быһыытынан биллэрэ. Кини нэhилиэк туhунан кинигэ тахсарыгар баай матырыйаалы муспута, улуус, өрөспүүбүлүкэ хаhыаттарыгар олохтон барыар диэри суруйара, солбуллубат уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн этэ.

Егор Сидорович Алексеев 1924 сыл тохсунньу ый 9 күнүгэр Бүлүү улууһун Баппаҕаайы нэһилиэгэр тѳрѳѳбүтэ. Оҕо сааһа Сортуол учаастакка ааспыта. Кэрэ айылҕатыгар күөлэһийэн, үлэҕэ-хамнаска сыста улааппыта.

1933 сыллаахха Баппаҕаайы бастакы сүһүөх оскуолатыгар маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбитэ.

1941 сыллаахха ситэтэ суох орто оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрэн, Бүлүүтээҕи педагогическай училище устудьуона буолар.

1944 сыллаахха Кыhыл Аармыйаҕа ыҥырыллар. Японияны утары сэриигэ баран, Забайкальскай фроҥҥа 1948 сылга диэри сулууспалыыр. Аҕа дойду улуу сэриитин II степеннээх уордьанынан, «Хорсунун иhин», «Японияны кыайыы иhин», Улуу Кыайыы үбүлүѳйдээх мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

1951-1956 сылларга Дьокуускайдааҕы учууталлар институттарын литературнай салаатын үөрэнэн бүтэрбитэ.

1963-1967 сылларга СГУ саха тылын уонна литературатын салаатыгар кэтэхтэн үөрэнэн, филолог учуутал идэтин ылбыта.

1952 сылтан пропагандист, агитатор этэ.

Баппаҕаайы оскуолатыгар 19 сыл физкультура, онтон кэнники саха тылын уонна литературатын учууталынан уопсайа 50-ча сыл үлэлээбитэ.

Эбии үѳрэхтээhин педагога М.И. Афанасьева салайааччылаах бөлөх эҕэрдэ тойугунан үөрүүлээх тэрээһин саҕаланна.

Алаадьынан айах тутан, өрөгөйдөөх аһыллыыта сахалыы сиэринэн буолла.

Ыытааччылар И.Н. Жиркова, А.С. Винокурова Егор Сидорович туhунан кэпсээтилэр, олоҕун сырдаттылар, үлэтин-хамнаһын, кэрчик кэмнэрин видеонан көрдѳрдүлэр.

Эҕэрдэ тыллары учууталлар У.Н. Никифорова, М.И. Афанасьева, оскуолабыт дириэктэрэ П.А. Алексеев, олохтоох дьаhалта баhылыга Е.А. Николаев эттилэр, бу тэрээhиҥҥэ сүүрбүт-кѳппүт учууталларга махталларын биллэрдилэр.

Ыалдьыттартан Егор Сидорович сиэнэ. Горнай улууhун Аhыма оскуолатын дириэктэрэ Алексеев Илья Егорович, эдэр кѳлүѳнэҕэ туhаайан, сүрдээх суолталаах ис хоhоонноох тылы эттэ. Эhээтин аатын үйэтитэр үѳрэппит учууталларыгар махтанан, дьиэ кэргэнин аатыттан Махтал суруктарын, бэлэхтэрин туттартаата.

Илья Егорович үѳрэммит оскуолатыгар саҥа сүүрээни киллэрэн, үчүгэй үѳрэхтээх, саха тылын олимпиадатыгар ситиhиилээх XI кылаас үѳрэнээччитэ Дьулусхан Ивановка Е.С. Алексеев аатынан стипендияны туттарда.

Егор Сидорович үөрэнээччилэрэ кэлэн, ахтан-санаан ыллылар.

Александра Алексеевна Николаева: “Учууталбыт олох устун барарбытыгар улахан акылааты уурбут эбит диэн билигин ѳйдүүбүт. Ол саҕанааҕы учууталлар биhигини норуоту таптыырга, дьону кытта эйэҕэс сыhыаны олохтуурга, үлэни таптыырга уонна бэйэбит кыраайбытын, олорор сирбитин билэргэ үѳрэппиттэринэн киэн туттабыт. Υѳрэппит оҕолоро бары үѳрэхтээх, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр салайааччылар тахсыбыттара. Егор Сидорович айылҕаттан бэриллибит талааннааҕа, дьону кытта алтыhан, ыалы кэрийэн, дьон сэhэнин сурунан ылан, сурукка үйэтитэрэ. Чүмэчи уотугар харандааhынан суруйарын ѳйдүүбүн. Кини бастыҥ кылаата – бэйэтин нэhилиэгин историятын үөрэппитэ, суруйан хаалларбыта буолар. Маннык үтүѳ киhи биhиги нэhилиэкпитигэр олорон, бэйэтин дойдутун таптыырга үѳрэппитин ѳйдүү-саныы сылдьыахпыт.”

Рита Романовна Алексеева: “Егор Сидорович наhаа сымнаҕас учуутал этэ. Биhигини тѳрдүс кылаастан ылан, кылаас салайааччытынан үлэлээбитэ. Кылаас чааhын олус үчүгэйдик ыытааччы. Сүрүн тиэмэтэ – иитии: уопсастыбаҕа, атын билбэт сиргэр хайдах сиэрдээхтик сылдьарга, бэрээдэктээх буоларга сүбэлиирэ. Аан дойдуга туох буоларын, политиканы кэпсээччи, интэриэhиргэтэрэ. Саха тылын үѳрэппитэ, билиҥҥээҥҥэ диэри үѳрэппит хоhооннорбун ѳйдүүбүн».

Августина Гаврильевна Константинова: «1974-1977 сылларга Егор Сидоровичка саха тылыгар үѳрэммитим уонна кылаас салайааччыта этэ биhиэхэ. Учууталбыт сымнаҕас майгылаах, кыыhырбат киhи этэ. Краевед буолан, походтарга илдьэ барааччы. Сортуолга, Арыылаахха, Горнай кыраныыссатыгар тиийэ сатыы сылдьарбыт. Саас буолан, уу-хаар эрдэҕинэ, биhигини уочаратынан сүгэн ууну туоратааччы. Ол сылдьан сыал ыттарара, куоталаhар этибит. Хонуктаан сылдьарбыт. Биhиги нэhилиэкпит историятын үѳрэтиигэ элбэх сыратын биэрбит учууталбыт буолар. Учууталбытын киэн туттабыт уонна сахалыы тылбыт сатараатын, саха тыла сүппэтин, сахалыы саҥарар буолуҥ диибин кэнчээри ыччакка».

Дьокуускай куораттан үѳрэнээччилэрэ Иван Иванович Гаврильев («Кыым» хаhыат кылаабынай редактора), Туяра Алексеевна Алексеева (медколледж дириэктэрин иитэр үлэҕэ солбуйааччы), Елена Ивановна Егорова (саха тылын, литературатын учуутала) видеонан истиҥ тыллардаах эҕэрдэлэрин устан ыыппыттарын кѳрдүбүт.

Оскуолабытыгар урукку кэмнэргэ үлэлээбит бэтэрээн учууталлар ааттарын үйэтитиигэ элбэх үлэ ыытыллар. «Инникигэ хардыы» научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ кыттыбыт VI кылаас үөрэнээччитэ, сиэн быраата Кондаков Тимур-Эллэй Улуу Кыайыы 80 сылынан фронтовик учуутал Егор Сидорович Алексеев үтүө аатын үйэтитэр дакылаатыттан аахта (салайааччыта С.С. Платонова).

Егор Сидорович Алексеев аатынан саха тылын кэбиниэтин арыйарга кыhыл лиэнтэни быстылар: олохтоох дьаhалта баhылыга Е.А. Николаев, оскуола дириэктэрэ П.А. Алексеев, сиэнэ И.Е. Алексеев, кэбиниэт салайааччыта, саха тылын учуутала У.Н. Никифорова.

Хаартыскалардаах, сурук-бичик үлэлэрдээх быыстапка ууруллубутун бары сэргээтибит.

Егор Сидорович элбэх да үлэни суруйан хаалларбыт эбит.

Оҕолор значоктарын, мэтээллэрин, бэлиэлэрин интэриэhиргээн кѳрдүлэр.

Кэбиниэккэ Егор Сидорович олоҕун, үлэтин туhунан кэпсиир истиэндэ ыйанна.

Бу күн ыалдьыттарга тарбаҕар талааннаах Антонина Николаевна Прокопьева, эбии үѳрэхтээhин педагога Екатерина Васильевна Степанова уһуйбут оҕолорун үлэлэрин, коллекционер Игорь Владимирович Филиппов саха тылын учуобунньуктарын быыстапкалара тэриллибитэ.