2 недели назад 347
Хартыына=ХаарТыына
Сыанаҕа Малевич “Черный квадрат” хартыыната ыйаммыта – аан дойду сонунун сэһэргиир тэлэбиисэр хара ньуурун курдук: холбонон, билиҥҥи олохпутун көрдөрдө. Эмиэ да араамалаах сиэркилэ курдук: утары олорон, бэйэбитин көрүннүбүт – билиҥҥи уопсастыбабыт хайдаҕын…
Дьэ, ол тэлэбиисэр дуу, сиэркилэ дуу, биитэр кистэлэҥнээх хара кыбадараат дуу тугу биһиэхэ кэпсээтэ?
Оҥоһуу өй нано-сөкүүндэнэн быһаара охсорун тэҥэ, барыта түргэтээн хаалбыт олохпутугар, арай, туохха да ыксыы сатаабат дьон тоҕуоруһан олорор сирэ баар эбит – иннилэрэ кылгаабыт кырдьаҕастар пансионаттара. Онно урут үлэ бөҕөтүн үлэлээбит профессор (Петр Баснаев), уоскулаҥы булан, чуумпу эйгэҕэ иһийэн, бэйэтин иһиллэнэр, күннээҕи сүпсүлгэни саҥата суох туораттан одуулуур, ол ону ойуулуур…
Мадлеҥҥа (Лена Маркова) ити турук тиийбэтэх – иһийии, иһиллэнии, бэйэ ис дьиҥин билинии. Ону профессор өйдөтөр. Кинилиин алтыһан, Мадлен сымыйа сыаннастарынан салайтарыы суобаһы сиир сабыдыалыттан тахсан, сиэрдээх суолга турунара – интеллектиин да искусственнай буолбут үйэбитигэр син биир истиҥ эрэ сыһыан дьиҥнээх үөрүүнү, дьолу биэрэр күүстээҕин бигэргэттэ.
Тик-ток курдук, үрдүнэн көтүмэхтэнии, инстаграм курдук, көрдөрүнньүк көстүү, клип курдук, быстах-баһымах санаа, селфи курдук, бэйэни өрө тутуу өрөгөйдөөбүт кэмигэр норуот кэскилин, дьылҕатын, олоҕун-дьаһаҕын туһунан толкуйдуур интеллигенциябыт бүгүҥҥү балаһыанньатын ырыта саныырга бу испэктээк туһаайда.
Үтүктээйи үйэҕэ (солуута суох араас тренд, төбөнү да үлэлэппэккэ, начаас “копировать-вставить”, сирэйдиин тэҥ кыламан-уос буолбут бириэмэҕэ) уопсастыба өйдүүр сүмэтэ, чахчыта да, олус соҕотохсуйара мэлдьэх буолбатах.
Ол соҕотохсуйаллара аҥаардас тэҥ таһымнаах, дириҥ билиилээх, ырааҕынан ырытар-анаарар кыахтаах, биир өйдөөх-санаалаах дьонноро-доҕотторо аҕыйаан иһэллэриттэн эрэ буолбатах, уопсайынан, билигин ким баҕарар дууһатынан чугас киһитин булара уустугурбутуттан эмиэ. Саатар, профессор уола Айаал кытта (Айсен Лугинов) аҕатын албынныы сатыыр.
Төлөпүөн түөкүттэриттэн саҕалаан, төрөппүт оҕоҕо тиийэ итинник көлдьүн кэмэлдьилэнэр кэмнэригэр үрдүк култууралаах интеллигент киһи диэн кимий: билиҥҥи олоххо дьүөрэтэ суох хаалынньаҥ көстүү дуу, биитэр сиппэт ыраах ырабыт дуу? Эбэтэр кини биһиги ортобутугар баарын бэлиэтии көрбөт, этэрин сэҥээрэн истибэт, суруйбутун сатаан өйдөөн аахпат буолбут бүтэй дьоммут дуу?
Тоҕо кини, Данилофф, төрөөбүт дойдутуттан тэйэн, атын судаарыстыбаларынан үлэлээн баран, Францияҕа тиийэн олохсуйда? Бу түгэн өркөн өйдөрбүт тас дойдуларга көһүүлэрин санатарга дылы: 1922 сыллаахха саҥа былаастан барбыт “философскай борохуот” бөлүһүөктэриттэн саҕалаан, үйэ буолан баран, 2022 сыллаахха мобилизацияттан куотуммут айтишниктарбытын, сайдыылаах ыччаппытын. Оччотугар өрүү күөдьүйэр мөккүөрдээх ыйытыы үөскүүр: Ийэ дойдуга ытык иэс төлөнүөхтээх диэн, тоҕо сорохтору, саа-саадах туттаран, буулдьа-буорах ардаҕар анньабыт, кими эрэ “горе от ума” диэн, омук сирин сылаас пансионатыгар муунтуйарын аһынабыт?
Эбэтэр билиҥҥи глобализация үйэтигэр аныгы киһи диэн “человек мира”, онон кини иннигэр аан дойду аана аһаҕас, ол иһин ханна табыгастааҕынан олороро оруннааҕын сыыһа баалыыбыт дуу?
Маныаха профессор олоҕо хоруй курдук буолла: атын сиргэ көстүҥ да, эн таҥнарыахсыт буолбатаххын, биитэр дойдугар олороруҥ эрэ иһин патриот аатырбаккын. Сүрүнэ – ханна да буол, дойдугун түһэн биэрбэт гына дьоһуннук сырыт, норуотуҥ аатын бэйэҥ холобургунан үрдэтэ тур уонна, ситимҥин быспакка, туох кыалларынан өйөбүл буоларга кыһалын. Ким билиэй, баҕар, хаһан эмэ эргиллэн кэлиэҥ…
Оннук да буолла: Данилофф халбаҥ сиртэн бигэ биһигэр – Сахатын Сиригэр – Мадлены илдьэ төннөн кэллэ. Хара хартыынаҕа маҥан хаар кыыдамнаата… Хартыына=ХаарТыына. Хаар сылаас тыына ааспат-арахпат ахтылҕаннаах…
Профессор кэлиэн иннинэ кинини албыннаары гыммыт аферистары бэйэлэрин отоойкоҕо олордубута. Хайдах? Кини – математик. Эмискэ аламаҕайданар буолбут артыыстааһыннарын, садаача курдук суоттаан-учуоттаан таһааран, төрүөтүн быһаарбыт. Саха киһитэ Дьопуруопа дьонун өйүнэн кыайара – биһиги ыччаппыт, хампаанньаларбыт, спортсменнарбыт, бреннэрбит аан дойду таһымыгар тахсыбыттарын туоһулуурга дылы. Уонна ааранан ааптар аны Азия баһылыыр кэмэ кэлэн эрэрин сэрэтэн-сэгэтэн ылла быһыылаах. Оттон арҕаа дойдулар төрүт култуураларыгар, былыргы үгэстэригэр, үйэлээх сыаннастарыгар эргиллэн, саҥаттан сааһыланаллара уолдьаспытын таайтара эттэ.
Кылгас пьеса кыра сыанаҕа турара туһугар туспа уратылаах: туһаныллар туох баар реквизит, мал-сал, таҥас-сап, ойуу-бичик – барыта суолталаах буолуохтаах. Дьэ, онуоха сценографияны уонна көстүүмнэри Лена Гоголева бэркэ оҥорбут – өтөрүнэн көрбөтөх стильнэй испэктээгим.
Василий Борисов режиссер быһыытынан бэртээхэй булумньута – Өксөкүлээх Өлөксөй “Ойуун түүлэ” поэматыттан суруйааччы аан дойдуну анараар тылларын көтөр кыыл буолан кубулуйар айанньыт (Эдуард Захаров) киирэн ааҕан, оонньонор сыаналары сытыырҕатан биэрэрэ буолар.
Кини өксөкү эрээри, суор дуу, тураах дуу курдук туттан хааман ылар. Ол иһин маҥан арбаҕаһы кэтэн, ойуун буолан тахсыбытыгар – букатын да “белая ворона” курдук көһүннэ: профессор барыларыттан уратытын бэлиэтээтэ.
Оттон мин бэйэбэр саҥа драматуру арыйдым – биһиги университеппытыгар үлэлээн ааспыт, билигин МГУ преподавателэ, социологическай наука доктора, бэйэтэ эмиэ профессор Агамали Куламович Мамедов. Кини премьераҕа анаан Москубаттан тиийэн кэлбитэ кэрэхсэбиллээх. Тиэрдиэхтээх санаатын режиссер да, сценограф да, артыыстар уонна үлэлэспит дьон бары бэркэ өйдөөн, толору арыйбыттарыгар махтанна.
Сылык-сынык санаа испэктээгэ сыалын ситтэ, ону ааһан өссө бу пансионакка буолар быһыыны-майгыны аан дойду билиҥҥи балаһыанньатыгар, арҕаа дойдулар Арассыыйаҕа сыһыаннарыгар ханыылата көрдүм…
Анисия Иевлева.
Михаил Эверстов-Соргу түһэриилэрэ.
