20 часов назад 405
Нэһилиэнньэни сырдатыыга олоҕун анаабыта
Хатас нэһилиэгин “Тускул” култуура киинин (дир. В.А. Чепалов) иһинэн үлэлиир “Дом ремесел” (сал. Т.Г. Жиркова) ыытар торумнаах, барыллаах, ситимнээх үлэтин чэрчитинэн быйылгы сылга төрөөбүтэ 100 сыла буолар, Хатас нэһилиэгин бибилэтиэкэтин өр сылларга салайбыт, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, ССРС култууратын туйгуна, РСФСР, САССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ Иннокентий Дмитриевич Панаев мэтириэтин кыбытык ньыманан тикпит СӨ норуотун айымньытын маастара Анна Петровна Пестерева үлэтин биһирэмэ Хатастааҕы И.Д. Панаев аатынан бибилэтиэкэҕэ буолла.
Үлэ кээмэйэ 1 миэтэрэ кэтиттээх, 1м 30 см уһуннаах буолан, син балачча улахан. Өҥүн-дьүһүнүн алтыһыннарыыта, сырдыгы-хараҥаны табан туттуута, тикпит сиигин хаачыстабыта киһи кэрэхсиир үчүгэй. Ол да иһин бу айымньы СӨ маастардарын күнүн чэрчитинэн ыытыллар быыстапка-күрэххэ ситиһиилээхтик кыттан наҕараадаланна. Мэтээллэрин Хатастааҕы “Ситим” айымньы дьиэтин үлэһиттэрэ гильоширование ньыматынан оҥорбуттара элбэх киһи хайҕалын ылла.
Бу үлэ “Тускул” киин уонна Хатастааҕы И.Д. Панаев аатынан бибилиэтиэкэ (сал. М.С. Никифорова) “Улуу кыайыыны уһансыбыттары уруйдуубут” диэн кыттыгас бырайыактарын чэрчитинэн (ааптар Н.И. Руфова) оҥоһуллубутун бэлиэтиибит.
Биһирэмҥэ Иннокентий Дмитриевич төрөппүт кыыһа Мария Иннокентьевна Панаева, Татьяна Иннокентьевна оҕолоро, сиэннэрэ: Иван Константинович Сивцев кэргэнэ Зоя Николаевналыын, Мария Константиновна Никанорова кэргэнэ Афанасий Ивановичтыын, итиэннэ Варвара Константиновна Никифорова буолан кэлэннэр, тэрээһин ис хоһоонун, суолтатын дириҥэттилэр, көлүөнэ ситимэ быстыбатын туоһута буоллулар.
Мария Иннокентьевна: “Аҕабыт кинигэни ааҕыыга биир сүрүн ирдэбилэ – тугу аахпыккын кэпсии үөрэниэхтээххин, аны ол кэпсииргэр хас биирдии дорҕоонун чуолкайдык саҥарыахтааххын этэ”, – диэн аҕынна. Ол ирдэбилин кини бэрт үчүгэйдик ылыммыт: бэйэтэ сүрдээх чуолкайдык уонна сааһылаан саҥарар. Ол иһин сэһэргээбитин кэлбит ыалдьыттар ытыс тыаһынан биһирээтилэр.
Оттон Варвара Константиновна ийэтин Татьяна Иннокентьевна туһунан сылаас, сырдык ахтыыны оҥордо. Татьяна олоххо сүрдээх көхтөөх, айар-тутар өттүгэр эмиэ сыстаҕас буолан, саха төрүт ииһин-күүһүн араас көрүҥүн баһылаабыт эбит, инньэ гынан аныгыскы көрсүһүүгэ быыстапка тэрийэргэ сөбүлэстилэр. Онон сааһыары Иннокентий Дмитриевич Панаев олоҕун салҕааччылар өссө интэриэһинэй тэрээһин буолуо, саҥа тугу эрэ билиэхпит диэн эрэнэбит.
Бу көрсүһүүгэ Иннокентий Дмитриевич дьоно маастар Анна Петровна Пестереваҕа махтанан, бэлэх туттардылар.
Анна Петровна айар-тутар эйгэлээх киһи быһыытынан, хас биирдии үлэтин тыыннааҕымсытан, сүрдээх харыстабыллаахтык, эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһар идэлээх. Бу да сырыыга оннук буолла: сахалыы сиэринэн алаадьылаан, ис сүрэҕиттэн көрдөһөн, тэрээһинин саҕалаата.
“Киһи мөссүөнүн оҥорорго ордук хараҕа уустук эбит”, – диир. Кырдьыга да, оннук буоллаҕа. Дэлэҕэ даҕаны “Харах – киһи дууһатын сиэркилэтэ” диэхтэрэ үһү дуо? Инньэ гынан бастаан сэбэрэтиттэн саҕалаабыт уонна ол кэннэ сирэйэ-хараҕа табыллан истэҕин аайы, кэпсэтэ-кэпсэтэ, салгыы үлэлээбит. Ол түмүгүн бүгүҥҥү тэрээһин кыттыылаахтара үрдүктүк сыаналаатылар.
Дьоро түгэҥҥэ кэлбит дьон Иннокентий Дмитриевич мындырын, сатабыллааҕын, ирдэбиллээҕин уонна хас биирдии ааҕааччыга ураты сыһыаннааҕын, ааҕыыга угуйар ньымаларын бэлиэтээн кэпсээтилэр.
Нэһилиэнньэни сырдатар соруктан, тиэрдиэхтээх информациятын 15х15 см кээмэйдээх хортуоҥкаҕа бэчээттээн, урһуйдаан, суруйан, хаартыскалаан, “Прожектор” диэн ааттаан, проектор нөҥүө киинэ буолуон иннинэ улахан экраҥҥа көрдөрөр эбит. Онно олох араас көстүүтэ – омсолоох да түгэннэр, көрүдьүөс да түбэлтэлэр, хайҕанар даҕаны өрүттэр арыллаллар эбит.
Бүгүҥҥү тэрээһиҥҥэ өссө биир үөрүүлээх түгэнинэн Иннокентий Дмитриевич мэтириэтин Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ Владимир Захарович Ефремов суруйбута буолла. Бу үлэ аны сааскы 100 сыллаах үбүлүөйгэ живопись ньыматынан суруллубут хартыыналартан биирдэстэрэ буолуоҕа. Бу туһунан туспа тэрээһин, быыстапка, көрсүһүү тэриллиэҕэ.
Ити курдук дьон-сэргэ истиҥник кэпсэтэн, сэргэхсийэн, талааннаах, дьоҕурдаах дьоммут айымньыларын кытта билсэн, сүргэлэрэ көтөҕүллэн, ытыктанар Панаев Иннокентий Дмитриевич сырдык аатыгар өссө биирдэ сүгүрүйэн бардылар. Манна даҕатан бэлиэтээн эттэххэ, Иннокентий Дмитриевич олоҕун сырдатыыга, үйэтитиигэ анаммыт үлэ-хамнас түмүк тэрээһинэ сэтинньи ыйга Дьокуускай куоракка буолуоҕа.
Наталья Руфова,
Хатас 2025 сыл.
