1 месяц назад 1950
Национальнай бибилэтиэкэ саха тылыгар туһуламмыт ИИ-бырайыактара
Оҥоһуу өй үйэтэ үүннэ. Саха сиригэр даҕаны бу эйгэҕэ хамсааһын баран эрэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ, ону ааһан өссө Уһук Илин эрэгийиэҥҥэ биир бастакынан искусственнай интеллеги үлэтигэр көдьүүстээхтик туһанан саҕалаабыт, итиэннэ ким хайа иннинэ оҥоһуу өйү сахалыы үөрэтэргэ ылсыбыт СӨ Национальнай бибилэтиэкэтэ буолар.
2022 сыллаахха Национальнай бибилэтиэкэ иһинэн Саха сирин төрүт олохтоох норуоттарын тылларын уонна култуураларын сыыппара эйгэтигэр үйэтитэр киин аһыллыбыта. Бу кииҥҥэ тирэҕирэн, итиэннэ Сбери кытта ыкса ситимнээх үлэ баран, ону тэҥэ Култуура уонна ускуустуба Аартыкатааҕы үнүстүүтүн кытта кыттыһан, кылгас кэм иһигэр хас да ИИ-бырайыагы Национальнай бибилэтиэкэ олоххо киллэрдэ. Олортон саха тылын тарҕатыыга, сайыннарыыга, үйэтитиигэ туһуламмыттары билиһиннэрэбит.
“Voice.nrls” бырайыак
Былырыын оруобуна Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүгэр сүрэхтэммит “Voice.nrls” диэн бырайыакпыт көмөтүнэн билиҥҥитэ хас эмэ тыһыынчанан сахалыы саҥаны хомуйдубут.
“Ол туохха анаан?” – диэн ыйытыаххыт. “Алиса”, “Сири” курдук, сахалыы сэһэргэһэр виртуальнай көмөлөһөөччүнү оҥороору. Онуоха оҥоһуу өйбүт “мэйиитигэр” хас эмэ мөлүйүөнүнэн сахалыы саҥаны устан, итиэннэ бэрэбиэркэлээн киллэриэх тустаахпыт. Оччоҕо кини киһи курдук кэпсэтэр, ханнык баҕарар ыйытыыга хоруйдуур буолар. Онон билигин оҥоһуу өй тылын саппааһын байыта сылдьабыт. Ол үйэлээх үйэҕэ эн эмиэ кыттыһыаххын сөп. Бу https://voice.nlrs.ru/ сигэнэн киирэн, бэриллибит сахалыы этиилэри доргуччу ааҕан ыыт.
Сиһилии бу видеороликка
Саҥа сурук: “Саҥа – сурук”
Дьэ, бүгүн эһиги дьүүлгүтүгэр саҥа ИИ-бородууктабытын таһаарабыт: САҤА-СУРУК/SPEECH-TO-TEXT/РЕЧЬ В ТЕКСТ
Бу тугуй? Нейросеть көмөтүнэн сахалыы саҥаны сурукка тиһэр технология.
Тоҕо “Саҥа – сурук” диэний?
Бастатан туран, саҥаҕын сурукка киллэрэр буоллаҕыҥ дии: “речь в текст” (саҥаттан – сурукка).
Иккиһинэн, “новая письменность”, “новое письмо” диэн эмиэ өйдөбүллээх. ИИ көмөтүнэн суруллар тиэкис ама саҥа сурук буолуо суоҕай? Аныгы бөҕө буоллаҕа дии! Былыр айылҕа кырааскатынан тааска, онтон харандааһынан-уруучукунан кумааҕыга, кэлин массыыҥкаҕа тыбыгыратан, билигин көмпүүтэргэ, төлөпүөҥҥэ кунуопканы баттаан бичийэр эбит буоллахпытына, аны букатын да аҥаардас саҥабытынан эрэ бүтүн тиэкиһи суруйан таһаарар кыахтанныбыт.
Үсүһүнэн, сахаларга сурук-бичик хойут киирбитэ. Бастаан информацияны уостан уоска тиэрдэллэрэ. Ол иһин дорҕоон хайдах этиллэрэ олус суолталааҕа. Сурукка көһүөхпүтүттэн, кэлин букатын да сахалыы шрифтэ суох төлөпүөнүнэн суруйсар буоламмыт, Ҥ, Ө, Ҕ, Ү, Ҥ буукубаларбытын сүтэрэн эрэбит, “үөрүү”-нү “уоруу”-га кубулута сылдьабыт. Ол иһин төрүт дорҕооннорбут туһугар туруулаһар, ҺӨҔҮҤ хамсааһыны көҕүлүүр, онно аналлаах хас да бырайыактаах буоларбытынан, “саҤа” диэн тылы олох иннибитигэр тутан ааттаатыбыт: сэлэспэлэригэр сахалыы клавиатураны туруоран, булгуччу Ҥ диэни суруйа-суруйа көрдөөн, бу чат-боту буллуннар диэн.
Төрдүһүнэн, ИИ саҥа сайдан эрэр, улаатан эрэр оҕо курдук. Онон наһаа туйгун “5” сыанаҕа суруйбата чахчы. Кыратык сыыһыан сөп. Ол иһин дьээбэлэнэн: “Оттон ааттыын да саҥа сурук дии”, – диэн дьээбэлэнэргэ да оруннаах, быыкаа алҕаһы алы гынаргытыгар да тоҕоостоох.
Бэсиһинэн, бу “Саҥа-сурук” сахалыы саҥа суруйан эрэр дьоҥҥо ордук көмөлөөх буолуоҕа.
Онон ТГ-ханаалга https://t.me/nlrs_stt_bot киирэн, бары боруобалаан көрүҥ. Сүрүнэ, чугас тутаҕыт уонна чуолкайдык саҥараҕыт. Оччоҕо эрэ сыыһата суох суруйуо. Уһаабыта 60 мүнүүтэ тохтообокко устар уонна ону тута тиэкискэ суруйан таһаарар.
Истиҥ “Истиҥ”
Кырдьык да, бэйэ дьонун тэрээһинэ наһаа истиҥ буоларын курдук, “Истиҥ” саҥа бастакы холонуу буолан, “чээн” диирдии, киһиэхэ истиҥник киирэр.
Дьэ, бу тугуй? Билиҥҥи дьон бириэмэлэрин олус харыстыыллар. Ол иһин атын тугу эмэ гына-оҥоро сылдьан, кинигэни аудио ньыманан иһиттиннэр диэн, сахалыы айымньыны “Истиҥ” көмөтүнэн ИИ-диктор эр киһи уонна дьахтар куоластарынан ааҕан биэриэ. Холобура, Н.Лугинов “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” романын истиэххэ сөп: https://new.nlrs.ru/open/8888
Оҥоһуу өй күн аайы сайдан, тупсан иһэр. Онон бу бырайыактар күн-түүн өссө тупсан иһиэхтэрэ.
Манна даҕатан эттэххэ, Национальнай бибилэтиэкэ мантан атын хас да ИИ-бырайыактаах. Ол курдук, пуондабытыгар баар докумуоннары “ИИ-каталогизация” электроннай каталогка киллэрэр, ТГ-ханаалга “Цифровой библиотекарь Якутии” диэн ИИ-көмөлөһөөччү көрдүүр кинигэҥ, бибилэтиэкэ оҥорор өҥөлөрүн, үлэтин, бырайыактарын туһунан ыйытыыларгар хоруйдуур, “ИИ-баннер” күн аайы бибилэтиэкэ саайтыгар туох сонун баарын, тугу ааҕыахха сөбүн сүбэлиир, “ИИ-текст” уһун тиэкистэн, сүрүнүн ылҕаан ылан, кэниспиэк оҥорон биэрэр, Саха сирин туһунан боппуруостарга “Эксперт Якутии” чат-ботпут электроннай бибилэтиэкэҕэ баар баар энциклопедияларга, ыйынньыктарга олоҕуран эппиэттиир.
Дьэ, бу курдук аныгы үйэ тэтиминэн уонна ирдэбилинэн Национальнай бибилэтиэкэ, урукку үгэһи олук оҥостон, саҥалыы сайдар суолу тобулар.
