2 месяца назад 244
Учуутал сырдык аатыгар
Саха сирэ,
Саха сүрэ,
Саха эйгэтэ
Сахам тылыгар!
(Сууралдьыма Куо,
норуодунай худуоһунньук)
Төрөөбүт төрүт тылбыт сир үрдүгэр сириэдийэ хаалар дуу, биитэр имири сотуллар дуу кэмигэр бэйэтин бэйэтэ эмиэ көмүскэнэр эбит… “Мин эмиэ баар этим” диирдии, ийэ иһигэр иитиллибит күүһүн куйаарга төлө ыытан, оннооҕор омуктар сахалыы саҥаран, туспа-туора дойдуга барбыт оҕолорбут ыраахтан саха тылын үөрэтэр сорукка турунан эрэллэрэ үөрдэр.
Оттон тыа сиригэр нууччалыы олус чэпчэкитик, ыраастык саҥарар оҕо араҥата үүнэр. Бу маннык көлүөнэ дьиэ иһиттэн биэбэйиккэ, уһуйаантан оскуолаҕа барар. Бу туох да омнуота суох буолан баран, төрүт тылтан тэйии, тылы умнуу барыбытын долгутар. Оҕо төһө да түргэнник миккиллэрин иһин, нэдиэлэҕэ көрүллэр быычыкаайык чааһыгар сахалыы саҥаран барара саарбах…
Арай маннык көстүүнү ыарахан дьаҥ, хамсык кэмин курдук ылыныахха сөбө эбитэ дуу… Онон саха тыллаахтар иннибитигэр олус да улахан сорук турарын өйдөөн, төрөппүт тэҥҥэ ылсыан баҕарабыт, киниэхэ эрэнэбит. Маннык санаа үөскээбитэ ыраатта, ол туһугар кэллиэгэлэрбит Саргылаана Николаевна Ефимова уонна Гаврил Кириллович Павлов төһөлөөх сыраларын биэрбиттэрэ буолуой? Ол да иһин 2005 с. Гаврил Кирилловичтыын «Сайдыы» диэн бырайыак суруйан үлэлэтэн барбыппыт. Бу бырайыакпытын Саргылаана Николаевна Ефимова сырдык кэриэһигэр анаабыппыт.
Оччолорго бэһистэн ахсыс кылааска диэри саха тылыгар уонна литэрэтиирэтигэр олимпиада диэн суох этэ. Онон олимпиадабытын «Алдан-Ситим» холбоһук сүнньүнэн, Аллан өрүспүт кытылынааҕы оскуолалар икки ардыларыгар ыытар буолбуппут: биир сыл тылга, биир сыл литэрэтиирэҕэ.
Бу бырайыакпытын мин 2013 с. от ыйын 3-с күнүгэр С.Н. Донской-II аатынан Үөрэҕи сайыннарар уонна идэни үрдэтэр үнүстүүт X педагогическай дьаарбаҥкатыгар көмүскээбитим. Маны сэргэ олимпиадаҕа кыттааччы «Даадар ааҕыылара» диэн бырайыакпыт иккис түһүмэҕэр кыттара. Ол эбэтэр бэриллибит тиэмэҕэ кыттааччы биир хоһоону өйтөн ааҕарга бэлэмнэнэн кэлэрэ, онно туспа күрэхтэһии, анал ааттар тахсаллара. Кэнники өссө элбэх оҕону хабар туһуттан ааҕыыларбытыгар олимпиадаҕа кыттыбат оҕолору кытыннарар буолбуппут. Дьүүллүүр сүбэҕэ бибилэтиэкэ үлэһиттэрин сыһыарбыппыт. Хамсык кэмигэр ааҕыыларбытын куйаар ситиминэн өрөспүүбүлүкэ таһымыгар таһаарбыппыт, оттон сыаналыырга тылга, суруйууга, култуураҕа сыһыаннаах бэйэбит биир дойдулаахтарбыт ыраахтан үлэлэһэллэрин ситиспиппит.
Олимпиадабыт, ааҕыыларбыт биир улахан соругунан уол оҕону кытыннарыы, кинини өрө таһаарыы этэ. Ол иһин уолаттарга уонна кыргыттарга тус-туһунан миэстэ тахсар.
Олимпиадабыт 2022 сылтан икки киһи аатынан ыытыллар буолбута. Ол курдук, литэрэтиирэ олимпиадатын биир баар-суох саха тылын тарҕатааччы, элбэх көлүөнэ ыччаты иитэн-үөрэтэн таһаарбыт Гаврил Кириллович Павлов сырдык кэриэһигэр анаабыппыт.
Быйыл былааннаммытын курдук, кини сырдык кэриэһигэр XX олимпиадабыт Төрөөбүт тыл норуоттар икки ардыларынааҕы күнүгэр буолан ааста.
Быйылгы үөрэх дьылыгар Уус Таатта, Саһыл, Үөгэн, Арыы Толоон уонна Кириэс Халдьаайы оскуолатыттан кылаас аайыттан иккилии кыыс, иккилии уол кытыннылар.
Бэһис кылаас уолаттарыгар I миэстэ – Степанов Эрсан (Арыы Толоон, учуутал С.Р. Бурцева), III миэстэ – Неустроев Сарыал (Кириэс Халдьаайы, учуутал И.И. Харайданова). Кыргыттарга II миэстэ – Мярина Лирияна (Саһыл, учуутал Нь.П. Булдакова), III миэстэ – Колодезникова Сандаара (Кириэс Халдьаайы, учуутал И.И. Харайданова).
Алтыс кылаас уолаттарыгар I миэстэ – Максимов Ваня (Кириэс Халдьаайы, учуутал А.А. Слепцова), II миэстэ – Баишев Миша (Арыы Толоон, учуутал С.Р. Бурцева) уонна Матаркин Дьулус (Кириэс Халдьаайы, учуутал А.А. Слепцова), III миэстэ – Алексеев Роберт (Арыы Толоон, учуутал С.Р. Бурцева). Кыргыттарга I миэстэ – Атакова Виктория уонна Потапова Айта (Кириэс Халдьаайы, учуутал А.А. Слепцова), II миэстэ – Габышева Валерия (Үөгэн, учуутал Л.Г. Слепцова).
Сэттис кылаас уолаттарыгар III миэстэ – Степанов Власий (Арыы Толоон, учуутал С.Р. Бурцева). Кыргыттарга I миэстэ – Румянцева Настя (Кириэс Халдьаайы, учуутал И.И. Харайданова), II миэстэ – Мегинова Ксения (Кириэс Халдьаайы, учуутал И.И. Харайданова).
Ахсыс кылаас уолаттарыгар I миэстэ – Степанов Эльдар уонна Бурцев Вова (Кириэс Халдьаайы, учуутал И.И. Харайданова), II миэстэ – Степанов Эрчим (Арыы Толоон, учуутал С.Р. Бурцева) уонна Туласынов Степан (Уус Таатта, учуутал А.П. Николаева), III миэстэ – Марков Ньургун (Үөгэн, учуутал Л.Г. Слепцова). Кыргыттарга I миэстэ – Гоголева Жанна (Кириэс Халдьаайы, учуутал И.И. Харайданова), II миэстэ – Кучурова Света (Уус Таатта, учуутал А.П. Николаева), III миэстэ – Захарова Сайаана (Кириэс Халдьаайы, учуутал И.И. Харайданова), Петрова Сайаана (Саһыл, учуутал Т.С. Ноговицина), Габышева Виолетта (Үөгэн, учуутал Л.Г. Слепцова), Холмогорова Настя (Уус Таатта, учуутал А.П. Николаева).
«Саха литэрэтиирэтин бастыҥ билээччи» анал аат Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Ф. М. Охлопков аатынан Кириэс Халдьаайы VI кылааһын үөрэнээччитэ Атакова Викторияҕа иҥэрилиннэ. Добун суругунан уонна кубогынан наҕараадаланна.
Күндү учууталбыт Гаврил Кириллович үөрэппит оҕолоро, бу күн кини туйаҕын хатаран, саха тылын баһылаан, Арыы Толоон, Үөгэн оскуолатыттан үөрэнээччилэри илдьэ кэлэн, ситиһиилээхтик кытыннарбыттарыттан биһиги, учууталлара, эмиэ олус үөрэбит.
Хас биирдии оҕо ситиһиитэ – учуутал сыралаах үлэтин түмүгэ. Олимпиадабытыгар сорох кылаастарга I, II, III миэстэлэр суохтар. Хас биирдии оҕо үлэтэ баалынан сыаналанар буолан, итинник тахсар. Мантан көрдөххө, оҕо ааҕар дьоҕура сылтан сыл аайы мөлтөөн иһэрэ бэлиэтэнэр. Маннык түгэҥҥэ төрөппүт, дьиэ кэргэн көмөҕө кэлэрэ ирдэнэр. Бары биир соругу туруорунан үлэлээтэхпитинэ, элбэҕи ситиһэр кыахтаахпыт. Бастатан туран, оҕолорбут сахалыы саҥаралларын, сахалыы кэпсэтэллэрин дьиэ иһиттэн саҕалаатахпытына эрэ, Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатыгар, хотугу норуоттар олохторун чэпчэтэр хайысхаҕа элбэх авторскай сибидиэтэлистибэлээх, мас тардыһыыга, хабылыкка, хаамыскаҕа патеннардаах саҥаны айааччы Дьөгүөр Бөтүрүөп суруйарыныы:
“Айгыр-силик Ийэ тыл
Айыыһыттыын алтыста,
Айар-ууһуур аналы
Алгыһынан ситэрдэ» диэн толору этэр кыахтаныахпыт.
Тапталлаах учууталбыт Гаврил Кириллович аатын үйэтитэр саха литэрэтиирэтигэр олимпиадабыт этэҥҥэ ааста, оскуола аайыттан оҕолор миэстэлэһэн, өттүк харалаах, санаа ымыылаах тарҕастыбыт. Бу күн мэтээллэри, кубогы Гаврил Кириллович бииргэ төрөөбүт балта, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Елена Васильевна Харитонова спонсардаан, оҕолор үөрүүлэрин үрдэттэ.
Тыл сүппэт уран тыыннаах,
Кэлэр үйэлиин киирсэр
Ытык тойук иһиллэр,
Ил эргиирин түстэһэр.
.
Ирина Харайданова- Сэгэлдьийэ Чээлэй
Томпо, Кириэс Халдьаайы
