4 недели назад 689
Сул туос суруктар сүппүттэр…
Улуу Кыайыы 80 үбүлүөйдээх күнүгэр П.А. Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар Анна Ахматова «Реквием» поэматын, Үҥкүү национальнай тыйаатырын оркестрын доҕуһуолунан, Сардаана Амгинская тылбааһынан, режиссёр Карл Сергучев туруоруутунан дьүһүйүү буолла.
Урут Зоя Багынанова соҕотоҕун ааҕар эбит буоллаҕына, бу сырыыга 9 артыыска аахта.
Сирдээҕи түбүк уонна айар кут
Бу «Реквием» дьүһүйүүнү туруоруу мин хараҕым ортотугар барбыта.
2004 с. Петербурга Глазунов аатынан кэнсиэртиир саалаҕа көрдөрүүгэ баарым. Ол гынан баран, айар кута суох көннөрү киһи, элбэҕи өйдөөбөтөх эбиппин. Мин кинилэри кытта бииргэ барсыбытым диэн, уолум Гоша кэргэн ылар уруутун тэрийээри, онно анаан ас илдьээри албаһырбытым. Тыйаатыр дьонун кытта таһаҕаспын суулаһан илдьибитим. Ити кулун тутар 20-тин кэннэ этэ. Оҕом сыбаайбата муус устар 3 күнүгэр буолуохтааҕа.
Зоя Багынанова, Сардаана Амгинская буоламмыт биһиги дьиэбитигэр түстүбүт. Дьонум сарсыныгар Анна Ахматова мусуой дьиэтигэр бардылар. Мин уруу тэрээһинин түбүгэр түстүм. Миэнэ барыта күннээҕи, сирдээҕи… Оттон дьонум Ахматоваттан атыҥҥа аралдьыйбаттар, олох “көтө” сылдьаллар.
Арай Зоя Петровна бронхита көбөн, иэрийэ-иэрийэ сөтөллөр, куолаһа уларыйан хаалла, сороҕор олох да мэлийэр. Сарсын ааҕыахтаах, ыксал буолла. Ол иһин биһигиттэн чугас Смоленскай кылабыыһаҕа Ксения Петербургская часовнятыгар илтим. Онно Пушкин ньээҥкэтэ Арина Родионовна, Тарас Шевченко көмүллүбүттэр, өссө часовня олох аттыгар сахалартан бастакы лингвист учуонай, саха алпаабытын оҥорбут Семен Новгородов көмүллэ сытарын истэн, дьонум соһуйаллар.
Ити курдук хайа сатанарынан үҥэн-сүктэн, көрдөһөн-ааттаһан, арыы ылан, дьиэбитигэр тиийэн, Зоябытын сотон, киһибит тилиннэ.
“Реквиеми” олус бэркэ толору саалаҕа аахта. Сөтөллүбэккэ эрэ, онон сөҕүү буолла. Глазунов саалата олох ураты акустикалааҕын урут суруйан турабын. Кириэһилэтэ туостан оҥоһуллубуттуу чараастара, дьөлөҕөстөрдөөҕө. Ол дорҕоон иһиллиитигэр көмөлөһөр эбит.
Арассыыйа култуурунай киинэ Санкт-Петербург көрөөччүтэ сахалыы «Реквиеми» ылыммыта, туран эрэ таһыммыта, овация буолбута. Ону саха тэлэбиидэнньэтиттэн Сардаана Сивцева, оператордаах тиийэн, тэҥҥэ сылдьыһан, барытын устан, хата, ити түгэни үйэтиппит. Ол билигин “Саха” НКИХ пуондатугар харалла сытар.
Күлүүс тыаһа тылбааска күлүүс курдук буолбута
Быйыл кэлэн биллим – ити бырайыак судургута суоҕун, сороҕор мистикалаах да курдугун. Сардаана Амгинская суругуттан ааҕаммын.
2003 с. ахсынньыга түүн үөһэ Зоя Петровна Сардаана Амгинскаяҕа эрийэн, Анна Ахматова “Реквиеми” тылбаастыырыгар көрдөспүт. Урукку Дьяконов тылбааһа барсыбат диэбит. Дьахтар бэйиэт иэйиитин, дууһатын аймалҕанын, чараас кутун дьахтар эрэ тылбаастыан сөп диэтэҕэ.
Сарсыныгар Үҥкүү тыйаатырыгар кэпсэтиигэ Сардаана: «Түүл түһээтэхпинэ, баҕар, сөбүлэһиэм, эрэннэрбэппин», – диэбит. Онтон түһээтэҕинэ, күлүүс тыаһа халыргыыра иһиллибит. Ким эрэ хараҥа түрмэҕэ уһун көрүдүөрүнэн күлүүстэри тутан иһэр эбит. Арыый сырдаабытыгар көрбүтэ, үрдүк уҥуохтаах хатыҥыр дьахтар эбит. Анна Ахматова дии санаабыт. Бииртэн биир ааны аһан халырҕатар уонна Сардаанаҕа күлүүстэрин биэрэр. Сардаана саҥаны истэр: «Хара хаппар күлүүстэр халыр-илир тыастарынан…”. Ол тыллары харандаас ылан, уутун быыһыгар суруммута буолаат, салгыы утуйар. Сарсыныгар ол тыллары “Реквиемҥэ” көрдүүр уонна «Анабыл» түһүмэҕэр булар: “Слышим лишь ключей постылый скрежет да шаги тяжелые солдат».
Ити түүлүнэн Анна Ахматова айымньытын тылбаастыырыгар көҥүллээбит курдук буолар, тылбааска күлүүс курдук ылынар. Ороһуоспаттан Ороһуоспаҕа диэри (25.12-7.01) икки нэдиэлэ тылбаастаан бүтэрбит.
Тылбааһын Үҥкүү тыйаатырыгар аахпыт, арай, саҥа суох, уу чуумпу үһү. Ол иһин Зоя Петровна бэйэтэ ылан аахпыт. Онуоха оркестр салайааччыта, дирижер Николай Павлович Петров, төбөтүн икки илиитинэн ыга туттан баран, таһырдьа ойбут. Кини кэнниттэн тыйаатыр дириэктэрэ Александр Иванович Алексеев барахсан батыспыт. Онтон чочумча буолаат, Александр Иванович бэркэ астыммыт көрүҥнээх киирэн кэлэн эппит: “Николай Павлович маҥнай олох өйдөөбөтөх, онтон Зоя Петровна аахпытыгар, оройго оҕустарбыт курдук буолбут. “Тылбаастан сүдү күүс биллэр”, – диэтэ”.
Дьэ, итинник тылбаас оҥорон, үүммүт 2004 сыл кулун тутарыгар Санкт-Петербурга Глазунов кэнсиэртиир саалатыгар Зоя Багынанова ситиһиилээхтик ааҕар.
Ахматова түмэлигэр сылдьан, Зоя Петровна Сардаанаҕа туостан оҥоһуллубут кинигэни көрдөрөр: “Сул туос суруктар…” – диэн ботугуруур. Тылбааска “Хотелось бы всех поименно назвать, да отняли список…” диэни, саха тылыгар “список” диэн тыл суох буолан, Сардаана “сул туос суруктар” диэбит. Дьэ, ол туос суруктара Ахматова мусуойугар баалларын көрөн соһуйбуттар.
Тылбаасчыт түүлэ
Тылбааһы Сардаана Амгинская олоҥхо киэбинэн оҥорбута сөптөөх эбит. Санкт-Петербурга уулуссаны туора Ахматова “Реквиемин” сахалыы ааҕалларын туһунан “растяжка”-биллэриини көрбүттэр да, хомойуох иһин, хаартыскаҕа түһэрбэтэхтэр. Анна Ахматованы Петербург олохтоохторо оннук ытыктыыллар.
Ити кэнсиэр кэннэ, тута такси тутан, вокзалга барабыт. Дьоммун Москубаҕа барар поезка олордобун. Сарсын Саха тыйаатыра “Кыһыл көмүс мааска” бэстибээлигэр кыттар испэктээгэр бэлэмнэниитэ буолуохтаах. Барыта түргэн-тарҕан, кыбычыын…
Купеҕа аллара олбоххо сытан, Сардаана түһээбит. Арай түһээтэҕинэ, сирэйин салгын илгийэриттэн уһукта биэрбит. Үөһэ ким эрэ кини уһуктарын кэтэһэн олорор. “Кини! Чугастан көрөбүн, бэрт холку, астыммыт сирэйин уонна кип-киэҥ халлаан күөҕэ харахтарын. Киһим мичээрдиир уонна түннүгү аһар, купе түннүгүн сабыыта баарыс курдук биһиги диэки тэлимниир. Соннук түннүктэн түннүгү арыйан бара турар. Түннүктэр кэннилэригэр куолакаллар тыастара, иконалар, чүмэчилэр көмүс уоттара сырдыыр, күҥҥэ чаҕылыҥныыр куполлар”. Алгыс ананар кэрэ алыптаах түгэн, сырдык тыыннаах долгуйуу, чуораанчыктар тыастара үрдүккэ угуйаллар! “Маҥнай – аан, онтон – түннүк” дии санаабыт Сардаана.
Кини бүтэһик түүлүгэр Ахматова ааны аһар, күлүүс биэрэр, ол курдук айымньы тылбаастанан, альбом таҕыстаҕа. Онтон аны кини түннүктэри аһан, СЫРДЫГЫ киллэрэр уонна иннин хоту барар, “миигин батыһыҥ” диэбиттии.
Эрчимнээхтик хааман барар – иннигит хоту барыҥ.
Түннүктэри аһан, сырдыгы киллэриҥ.
Кэлэр кэскилгэ түннүктэри аһан, дууһаҕытын арыйыҥ.
Сырдыгынан инники кэскилгитин түстээҥ…
Артыыс түүлэ
Зоя Петровна Сардааналыын маҥнай билсэрин саҕана түһээбит. Кинилэр иккиэн улахан хайа аттыгар тураллар уонна кулуһун оттоллор. Иккиэн көхсүлэринэн тураллар, уҥуохтарынан тэбис-тэҥнэр. Зоя Сардаанаттан үрдүк уҥуохтаах да буоллар.
Хайа диэки түөрт улахан мас сэргэстэһэ үүнэн улуутуйан туралларын көрөллөр. Хас мас аннын аайы араас кыыллар оҕолорун кытта тураллар. Бастакы мас анныгар – тайах, иккискэ – бөрө, үһүскэ – бэдэр, төрдүскэ – кыталык. Ол аата түөрт дьыаланы иккиэн кыттыһан оҥоруохтаахтар эбит диэн тойоннообуттар:
Тайах – режиссер Федот Федотович Потапов туһунан кинигэ таһаарыахтаахтар. Тоҕо тайах? Федот Потапов Зоятын дойдутугар сүгүннэрэн кэлэригэр, Амма өрүскэ тыһы тайах оҕотунаан кытылга уулуу туралларын көрбүттэр. Кини туһунан кинигэ тахсыбыта.
Бөрө – Сардаана Амгинская хоһооннорунан “Алгыс ананар алыптаах түгэнэ” испэктээк тахсыбыта. Сардаана Бөрө Бөтүҥнэртэн силис тардар. Бу испэктээги Герасим Васильев туруорбута. Кини төрүттэрэ бөрөлөрү ытыктыыллар. Бэйэтэ ол сыл французстар “Бөрө” киинэлэригэр ойууну оонньообута. Ф.Потапов З.Багынановалыын Чингиз Айтматовынан бөрөлөр тустарынан испэктээги туруорбуттара.
Бэдэр – бу Анна Ахматоваҕа сыһыаннаах бэлиэ: тэҥҥэ үлэлэһэн, “Реквием” поэманы тылбаастааһын. “Эти рысьи глаза твои, Азия, что-то высмотрели во мне…”.
Кыталыктар – кынаттаах поэзия. Маныаха Үҥкүү тыйаатырын оркестра хайдах курдук истиҥник Валерий Ноев “Кыталыктарын” оонньуурун санаан кэлэҕин. Таптыыр киһигитигэр эрэллээх буолуу символа.
Айар куттаах Зоя Багынанова, Сардаана Амгинская ыра санаалара олоххо киирдэҕэ, саха искусствотын, литературатын байытыстаҕа.
Анна Ахматова “Реквием” поэматын ааҕыы биллиилээх композитор Валерий Шадрин идиэйэтэ эбит: Зоя Петровна гримеркатыгар Ахматова мэтириэтин көрөн, саҥа аллайбыт уонна ол толкуйун олоххо киллэрбит.
Дьүһүйүүнү режиссер Карл Лазаревич Сергучев туруорбута. Сценографиятын худуоһунньук Сардаана Иванова, көстүүмнэрин Дария Дмитриева оҥорбуттара. Олус талааннаах тандем буолан ситиһиилэммит.
Аны быйылгы туруорууга 9 артыыска аахта.
Зоя Багынанова сэһэргиир
-Анна Ахматова “Реквием” поэматыгар маннык тыллар бааллар:
“Утарыласпат уураах ууруллар…
Сонно тута хараҕым уута халыйар,
Икки чабырҕайбынан илибирии сүүрэр.
Төһө даҕаны ыарыыны кытта тэҥҥэ
Сүрэхпиттэн олохпун туура таттаргыт,
Тиэрэ тэптэрэн, тилэх бэрдэрэн,
Түөрэхпиттэн түҥкэлитэн түһэрдэргит,
Баран иһэбин… байааттаҥныыбын…
Соҕотох.
Ханнаҕытый ытыыр-ынчыктыыр
Ыйдаҥаҕа улуйбут
Ынырык дьылларым ымыы чыычаахтара буолбут дьүөгэлэрим?
Хотугу халлаан силлиэтэ-буурҕата
Сиксиллэн, сирэйгитигэр сипсиллэн, тугу эһиэхэ сипсийэрий?”
Бу строкалар “Реквиеми» элбэх буолан ааҕар санааҕа киллэрбиттэрэ.
Эн Ахматова мэҥэ тааһын көрдүүргэр суруйбут тыалыҥ сирэйгэр сипсиллэрин санааммын (оннук баара, мин ол хаамарбар Александр Блок “Двенадцать” поэматын санаа-саныы хаампытым).
Черный вечер.
Белый снег.
Ветер, ветер!
На ногах не стоит человек.
Ветер, ветер —
На всем Божьем свете!
Завивает ветер
Белый снежок.
Под снежком — ледок.
Скользко, тяжко,
Всякий ходок
Скользит — ах, бедняжка.
“Анабылы” ааҕарбар Сардаана Амгинская тылбааһа олоҥхо олугун санатара, ол иһин режиссер эмиэ оннук хайысханы тутарбар эппитэ.
Быйыл репетицияҕа режиссер: “Тоҕус киһи бэркэ таҥыллыбыккыт”, – диэбитэ. Дьэ, 9 буолан үлэлээн барбыппыт. Карл Лазаревич режиссер быһыытынан үрдүк таһымнаах профессионал буоларын, муусуканы хайдах курдук өйдүүрүн, артыыһы иэҕэн-эрчийэн, турукка киллэрэрин сөхтүбүт, айар үлэһити ытыктыырыгар махтанныбыт. Бу испэктээкилгэ кыттыбыппытын дьылҕабыт бэлэҕинэн ылынныбыт.
Кини көстүүм худуоһуонньуга Дария Дмитриеваны кытта сүбэлэһэн үлэлээтилэр, артыыс баттаҕын бүрүчүөскэтэ, сирэйин, уоһун оҥостуута, тугу таҥнан, хайдах туттан туран, ханнык куолаһынан саҥарара – барыта чочулунна.
Өссө 2004 сыллаахха тохсунньу ыйга сценография туруорааччы худуоһунньуга Саргылана Иванова толкуйун Карл Сергучев сөхпүтэ сүрэхпэр сүппэттии иҥмитэ: “Художник Саргылана сказала, что по белому супер занавесу будет идти черный снег, а по черному заневесу белый снег, услышав это у меня по спине муражки побежали”, – диэн. Миэхэ ол эмиэ ис турукпар дьайбыта биллэр.
Урут соҕотоҕун аахпыппын быйыл аҕыс киһи, тус-туспа турукка киирэн, бары Анна Ахматова бу этиллэр кэрчиккэ дууһатын муунтуйуутун толору биэрэн толордулар.
Айымньы 1935 сылтан 1961 сылга диэри сылларынан арыттаан суруллубут. Бэчээккэ биэрэрэ көҥүллэммэт буолан, чугас дьүөгэлэригэр хас кэрчиги өйдөрүгэр хатыылларыгар уонна мэлдьи киэһэ, сарсыарда истэригэр ааҕалларын ирдиир, көрдөһөр эбит. Ахматова олорбут Фонтанкаҕа дьиэтэ кирпииччэ оһохтоох. Ол оһох кирпииччэтин быыһыгар суруйбут лоскуй лиистэрин кистиир эбит. Төһөлөөх ньэҥньиири ааһан, билигин биһиэхэ тыыннаах эргиллибиттэрин сөҕөҕүн эрэ.
Аны дьиэтин иһигэр дорҕоонноохтук кэпсэппэттэр, дьүөгэлэрин кытта хаһыат лоскуйугар суруйсаллар. Мусуой дьиэтин форточкалара, билиэн-көрүөн баҕалаах үспүйүөн кулгааҕа истиэ диэбиттии, хам хатанан тураллар.
Оттон уола Лева хоһо диэн, кып-кыараҕас көрүдүөр эбит. Онно 1 м уһуннаах, 50 см туоралаах сундуугу орон оҥостон утуйа сылдьыбыт.
“Анна Ахматова Комарово даачатыгар, раскладушка оронугар утуйа сытан, мэлдьи ботугуруу сытан куугунуура (гудела)”, – дииллэр.
Дьэ, оннук муҥнанан илдьэ сылдьыбыт айымньыта “Октябрь” сурунаалга 1987 с. бэчээттэнэн тарҕанар.
Саха сиригэр ити айымньыны маҥнай Николай Дьяконов, “Тэтиҥнэр” хоһоон ааптара, тылбаастаабытын 1989 сыллаахха, онтон 2004 сыллаахха Сардаана Амгинская көҥүл тылбааһын аахпытым. Сардаана олоҥхо олугар олорбут тылбааһыгар Үҥкүү тыйаатырын оркестрын сүрүн дирижера Николай Павлович Петров саха композитордара Грант Григорян, Аркадий Самойлов, Владимир Ксенофонтов, Полина Иванова уо.д.а. айымньыларынан таҥан оҥорбут доҕуһуолун Питер таламас көрөөччүлэрэ бэркэ биһирээбиттэрэ: “Саха дьүрүлүн тэтимэ олус мелодичнай”, – диэбиттэр этэ.
Долгуйа көрдүбүт
Поэма саҕаланыытыгар:
“Ежовщина ынырыктаах сылларыгар
мин Ленинградка уон сэттэ ый устатыгар
хаайыы халыҥ уочаратыгар турбутум.
Арай биирдэ ким эрэ миигин билбитэ.
Онуоха кэннибэр турбут, уоһун хаана көҕөрө уолбут дьахтар,
хаһан да мин ааппын истибэтэх бэйэтэ,
барыбытын сабардаабыт утуйууттан, улугурууттан
эмискэ уһуктан уолуйбут- куттаммыт куолаһынан
кулгаахпар сибигинэйэн ыйыппыта
(онно киһи барыта сибигинэйэрэ):
– Оттон, маны, эн суруйар кыахтааххын дуо?
Мин хардарбытым:
-Кыахтаахпын.
Онуоха мичээри санатар сырдык күлүк
хаһааҥҥыта эрэ киһилии сирэйгэ суһуктуйа оонньоон ылбыта.
Муус устар 1 күнэ, 1957 сыл, Ленинград
Ахматоваттан суруйар кыахтааххын дуо?”
Итини артыыска Маргарита Борисова ыйытар, онтон поэт эппитин толорбутун ааҕар:
“Сарсыарда тыҥ хатыыта
Эйигин илдьэ барбыттара…
Уоскар – таҥара
уурабылын тымныыта,
Сүүскэр – тиһэх көлөһүнүҥ…
Умнубаппын.
Үрэллибэт таас тулааһыннаах
Үрдүк өһүөҕүт анныгар
Сөһүргэстээн сүүспүнэн сааллан,
Ыһыы- хаһыы былаастаах
Ынчыкпын ыган таһааран,
Улуйа- тэлийэ сытабын диэн,
сахалыы дьалыҥнаахтык кутурар.”
Поэма сырдык түгэннэрин эдэр артыыскалар Нарыйа Колесова, Маша Дегтярева уонна Александра Сивцева Аанньаллар тустарынан түһүмэҕи ис- истэриттэн сырдаан аахтылар.
Москубаттан идэтин үрдэтинэр үөрэхтэн кэлэ сылдьар Ньургуйаана Шадрина Анна Ахматова уобараһын куолаһынан, тас көрүҥүнэн, үкчү кини курдук хара уһун былаачыйата быһыытын-таһаатын, грациятын тупсарарынан, хоһоон ис иэйиитин сөпкө биэрэринэн сөхтөрдө.
Оттон Надежда Ушницкая “Өлөр өлүүгэ” кэрчиги, режиссер ыйыытынан, урут ааҕыллыбыттан атыннык, английскай леди курдук таҥнан-саптан, туттан- хаптан, олох кыһалҕатыгар бэринэр санаата суох күүстээх, самныбат санаалаах ааптар уобараһын арыйда (төһөлөөх омук дьахталлара хаайыыга сыппыттара буолуой, таптаатым диэн алҕаска кэлэн хааланнар…)
Сахалыы хара халадаайдаах Софья Баранова бааһырбыт бөрөлүү улуйар, ытыыр-соҥуур, суланар:
“Иирээн- илбис кынатынан
Куппун-сүрбүн күлүктээтэ.
Уохтаах утаҕынан чачатта,
Им балай түүнүнэн чаҕытта.
Уолум уорастыйбыт хараҕын
Уобуруччуламмыт муҥун- сорун.
Этиҥ эппит күнүн-дьылын,
Хаайыыга көрсүһүү чааһын.
Поэма “Уураах ууруллуута” кэрчигин уонна “Түмүгэ” диэни олус чэпчэкитик эппит кыысчааҥҥа Зоя Попова кэлэн, саннытыгар илиитин сэрэнэн ууран:
“Билбитим мин киһи сирэйэ
Хайдах мастыйарын,
Хараҕын халтаһатыгар
Хараастыы эрэ хорҕойорун,
Иэдэһин мыччыстаҕаһыгар
Сор-муҥ сурулларын,
Баттаҕа кырыаҕа баттатан,
Күрэҥсийэн барарын,
Мичээрэ уолуйууга бэринэн,
уоһугар умулларын,
Күлэр-салар саҥатыгар
Куттал кыбылларын.
Ол иһин бэйэм эрэ
туспар буолбатах,
Кытаанах дьыбарга,
өҥүрүк куйааска
Көрбөт хараҕын кыһыл уотунан
Тыынар таас эркин
анныгар турбуттар
барыларын тустарыгар
үҥэн-сүктэн көрдөһөбүн” диэн сөҥүдүйэн сөҥ куолаһынан, эмиэ да ытамньыйа, эмиэ да эдэркээн кыыһы үөрэтэ-такайа турбута.
Поэма бүтүүтүгэр:
“Эмиэ кутурҕан кута
барыйа суоһурда.
Эмиэ илэ көрөбүн,
истэбин эһигини:
Кинини түннүккэ өйөтөн тиийбити,
Кинини бу сиртэн өлөн туораабыты,
“Кэлэбин эбээт манна дьиэбэр курдук!” диэн,
кэрэчээн төбөтүн кэҕис гына турааччыны.
Барыгытын ааккытынан ыҥырыахха баара,
Бу сатаммат Сул туос суруктар сүппүттэр.
Ол иһин бэйэҕит кэмчи тылгытын итигэстээн,
Бүтэһик кэриэстэбил бүрүөһүнүн тиһэбин”.
Дьэ, ити курдук, П.Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар Улуу Кыайыы 80 сылыгар режиссер Карл Сергучев Анна Ахматова “Реквием” поэматын хас биирдии кэрчигин хайдах ааҕалларын ымпыктаан быһааран туруоран, артыыскалар хатыламмат араас уобарастары айдылар. Хас кэрчиккэ сылын, ыйын, күнүн тоһоҕолоон этэллэр. Онтулара хронологияҕа сөп түбэспэт, сэрэйдэххэ, бэйиэт иэйиитин, долгуйуутун чопчулаан эрдэхтэрэ. Борокуруор убайбыт барахсан Баһылай соһуйбута үһү: “Оттон дьылын-күнүн хронологиятынан дьаарыстаатахха?” – диэн.
Убайым биһикки, көннөрү дьон, оннук саныыр буоллахпыт, барытыгар кытаанах бэрээдэк наада диэн, кыайан “көппөппүт”, төһө да биир ийэттэн-аҕаттан төрөөтөрбүт, ол эрээри долгуйа көрдүбүт…
Мария Неймохова.
2025 сыл ыам ыйын 23 күнэ.
