3 недели назад 856
Күргүөм ырыа көдьүүстээх күүһэ
Быйылгы 2025 сыл Хатас нэһилиэгэр олорор дьоҥҥо-сэргэҕэ өйгө-санааҕа хаалар элбэх бэлиэ күннэрдээх:
Хатас нэһилиэгин 380 сыла;
Улуу Кыайыы 80 сыла;
Учуутал Самсоновтар ааттарынан Хатас орто оскуолатын 110 сыла;
Хатас бибилэтиэкэтин өр сылларга салайбыт ССРС култууратын туйгуна, РФ уонна СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа И.Д. Панаев 100 сыла.
Өрөспүүбүлүкэ күнүгэр нэһилиэкпитигэр сарсыардаттан кэлии-барыы, түмсүү, киирии-тахсыы, сэргэхсийии буолла: ким эрэ “Тускул” култуура киинигэр Хатастааҕы оҕо ускуустубаларын оскуолатын сылы түмүктүүр кэнсиэригэр тиэтэйэр. Түгэнинэн үөрүүлээх быһыыга-майгыга “Прогресс” ХЭТ дириэктэрэ Алексей Пинигин ДШИ кэлэктиибигэр нэһилиэк тэрилтэлэринэн бэриллэн иһэр Кыайыы былааҕын туттарда.
Ким эрэ бибилэтиэкэҕэ барар – Иннокентий Дмитриевич Панаевка аналлаах тэрээһиҥҥэ. Кини оруобуна 100 сыл анараа өттүгэр бу муус устар 27 күнүгэр күн сирин көрбүтэ – туһугар туспа суолталаах, кэпсиир-сэһэргиир түгэннээх.
Онон бу күн кини үлэлээбит-хамсаабыт, айбыт-туппут дьиэтигэр, билии биһигэр, араас көлүөнэ ааҕааччылар, бииргэ үлэлээбит биир идэлээхтэрэ, хаан-уруу аймахтара, сыдьааннара мустан, Иннокентий Дмитриевич туһунан ахтан-санаан аастылар.
Аны ким эрэ 7-с нүөмэрдээх спортивнай оскуола стадионун киэргэтиинэн дьарыктанар….
Мин бүгүн, тоһоҕолоон бэлиэтээн туран, ырыа сомоҕолуур, билиһиннэрэр, түмэр, эйгэни кэҥэтэр ньыма быһыытынан ылыныллан, Хатаспыт дьоно-сэргэтэ бииргэ буолартан астына-дуоһуйар, сайдар-үүнэр аартыктары арыйар үтүө түгэнин кэпсиэм.
Манна нэһилиэкпит дьоно барахсаттар урут даҕаны, билигин даҕаны түмсүүлээх, биир санаалаах буолуулара сүрүн оруолу оонньоото. Ол да иһин буолуо, болдьоммут чааска, этиллибит кэмҥэ анал көстүүмнэрдээх, сахалыы таҥастаах, илиилэригэр былакааттаах, мэтириэттээх, былаахтардаах, о.д.а. элбэх атрибутикалаах муһуннулар.
7-с нүөмэрдээх спортивнай оскуола кэлэктиибэ тэрээһин ыытыллыахтаах миэстэтин бэрт тупсаҕайдык киэргэппиттэр, хомуйбуттар, ыраастаабыттар. Онно “тускуллар” кэлэн, аппаратура туруоран, муусука холбоотторун кытта, сонно тута, хайдах эрэ, барыта орун-оннугар түстэ, сүргэ көтөҕүлүннэ, ыллыах-туойуох, хамсаныах-имсэниэх санаа өссө күүскэ киирдэ.
Мустубут төрүөппүт – эйэлээх олоҕу бэйэлэрин тыыннарын толук ууран туран турууласпыт, хааннаах-сииннээх кыргыһыы хонуутугар охтубут аҕа дойдуну көмүскээччилэргэ сүгүрүйүүбүтүн күргүөм ырыа көдьүүстээх күүһүнэн биллэрии буолла: Д.Тухманов дьүрүлүгэр “Кыайыы күнэ” ырыаны 500-тэн тахса киһи буолан толордубут.
Улуу композитор олус табыллыбыт дьүрүскэнэ уус-уран тыл ыҥырар, умсугутар эйгэтин кэҥэтэн, дириҥэтэн биэриитин сүрэхтиин-дууһалыын толору ылынан, бэл диэтэр, тыынардыын биир тэтимҥэ киирэн, этэргэ дылы, бииргэ буолартан бигэ тирэхтэннибит, кытта буолартан кыаҕырдыбыт.
Дьэ, манна буолла кэккэлэһэ турар киһиҥ кэрэтийиитэ, сэргэстэһэ турар киһиҥ сэргээһинэ, манна буолла ырыа дьайар күүһүн таба туһаныы.
Биллэн турар, бу тэрээһин “бэҕэһээ толкуйданна, бүгүн оҥоһулунна” диэн буолбатах. Бу иннигэр элбэх кэпсэтии, бэлэмнэнии, түбүгүрүү, өйү-санааны үллэстии, сүбэлэһии-амалаһыы, мөккүһэн да ылыы, саарбахтааһын даҕаны баара. Ол – олох кырдьыга буоллаҕа…
Бырайыак Хатас нэһилиэгин дьаһалтатын баһылыга Пермяков Евгений Петрович Хатаска баар тэрилтэлэр салайааччыларын уочараттаах сүбэ мунньаҕар: “Хас биирдии тэрилтэ түмэр-сомоҕолуур сыаллаах-соруктаах, иитэр-үөрэтэр суолталаах дьыаланы оҥоруохтаах, кимиэхэ туох этиилээҕий?” – диэнтэн төрөөбүтэ. Ол мунньах чэрчитинэн нэһилиэкпит тэрилтэлэрин икки ардыларыгар бэстибээл ыытылынна, Рейхстакка анньыллыбыт Улуу Кыайыы Знамятын куоппуйатын эстафетата, “Голос памяти”, “Слово памяти”, “Память каждого”, о.д.а. атын ааттаах үгүс элбэх тэрээһиннэр буоллулар.
Оттон бу бүгүн ыытыллыбыт күргүөм ырыа тэрээһинин туһунан этиини Хатастааҕы оҕо ускуустубаларын дириэктэрэ Лемешева Христина Николаевна бэйэтин кэлэктиибин кытта сүбэлэһэн баран киллэрбитэ. Бырайыак сэргээһини, кэрэхсээһини ылан, бары көмөлөөн, өйөһөн, өйдөһөн үлэлээһин түмүгэр табылынна, сүргэни көтөхтө, сүрэҕи өрүкүттэ.
Манна тэрилтэлэрбит салайааччылара В.А.Чепалов, Н.В. Слепцов, А.М. Баишев, Е.С. Брусенина, Г.С. Николаева, А.С. Пинигин, С.Т. Стручкова, П.И. Ылахов, С.И. Неустроев, түөлбэлэр салайааччылара Н.С. Попов, Н.М. Андросов, Т.В. Никифорова, А.П. Ефимова, А.С. Мокрощупова, А.Д. Осипов суолта биэрэн, бириэмэ булан, күүскэ үлэлэспиттэрин түмүгэр бу улахан хор таҕыста.
А.И. Копырина: “Аҕам уоттаах сэрии кыттыылааҕа этэ. Тыыннаах эргиллэн кэлэн, эйэлээх олоҕу эмиэ тутуспута. Онон миэхэ Кыайыы күнүн суолтата олох улахан. Маннык тэрээһин тэриллибитэ, ыытыллыбыта махталлаах дьыала”.
Е.А. Охлопкова: “Хатас олохтооҕунабын. Куоракка үлэлиир буоламмын, бэрт элбэх интэриэһинэй тэрээһиннэри көтүтэбин. Бу бүгүҥҥү тэрээһин олус дириҥ ис хоһоонноох, иитэр-үөрэтэр суолталаах. Хата, бириэмэм табыллан кыттыспыппыттан үөрэн турабын. Манна даҕатан эттэххэ, Хатас куруутун олох тыгыалас тымырын тутан олорор олус сэргэх олохтоох нэһилиэк диэн бэлиэтээн этиэм этэ”.
В.И. Неустроева: “Олус тэрээһиннээх, сэргэх бырайыакка сылдьаммын астынан аҕай олоробун. Оҕолорбор, биир дойулаахтарбар кэпсээбиппэр: “Хатастар сэргэх олохтоох абыраммыт дьоҥҥут”, – диэтилэр. Кырдьыга да оннук”.
Дьэ ити курдук өйгө-санааҕа хаалар үтүөкэн күн үйэтитии, сүгүрүйүү туоһута буолан, “хатастар бары бииргэбит” диэн санаабытын өссө чиҥэттэ.
Наталья Руфова,
Хатас. 27.04.2025
